Ngộ cố nhân

 遇故人

無心事出誤人多，
今日相看苦自嗟。
弌笑情多流冷淚，
雙眸春盡現形花。
此生願作乾兄妹，
再世應圖巽室家。
我不負人人負我，
縱然如此奈之何？
黎有晫

Âm: 

Ngộ cố nhân
Vô tâm sự xuất ngộ nhân đa
Kim nhật tương khan khổ tự ta.
Nhất tiếu tình đa lưu lãnh lệ,
Song mâu xuân tận kiến hình hoa.
Thử sinh nguyện tác can huynh muội,
Tái thế ứng đồ tốn thất gia.
Ngã bất phụ nhân nhân phụ ngã,
Túng nhiên như thử nại chi hà?
Lê Hữu Trác

Nghĩa: Gặp lại người xưa.
Vô tâm mà làm ra chuyện hại người,
Hôm nay thăm hỏi mới thấy ra nguồn gốc của nỗi khổ kia.
Một nụ cười với bao tình cảm, nước mắt lặng lẽ chảy,
Đôi mắt đã lòa, hết còn tươi tắn.
Kiếp này nguyện làm anh em kết nghĩa,
Kiếp sau xin sẽ thành vợ chồng.
Ta không phụ người mà người phụ ta, 
Dù là như thế thì biết làm sao đây?

Tạm dịch

Vô tâm làm chuyện hại người ta,
Nay gặp nhau rồi mới biết ra.
Cười gượng rưng rưng hàng lệ ứa,
Nhìn trân mờ mịt bóng ai nhòa.
Đời này kết nghĩa anh em vậy,
Kiếp tới xe duyên sống một nhà.
Ta chẳng phụ người người lại phụ,
Dẫu là như thế biết sao a.

Chú.

Lê Hữu Trác 黎有晫 (1721-1791) hiệu Hải Thượng Lãn Ông, một danh y Việt Nam vào cuối đời Hậu Lê. Ông còn là văn gia có tài, tập Thượng kinh kí sự, kể lại những  điều mắt thấy tai nghe trong thời gian hơn một năm ở lại kinh chữa bệnh cho thế tử con chúa Trịnh Sâm được đánh giá cao cả về nghệ thuật lẫn tư liệu lịch sử.

Trong Thượng Kinh Kí sự, tác giả có kể lại gốc tích bài thơ: Một hôm có hai sư cô đã lớn tuổi đến chỗ ông trọ xin khuyến hóa đúc chuông. Nói chuyện một lúc, hóa ra một vị là người con gái xưa ông từng được cha mẹ dạm hỏi, nhưng sau đó vì lí do riêng, ông bỏ về quê ngoại sống. Cô gái kia đã nhận lễ hỏi, tự coi như đã có chồng, nên khi ông bỏ đi thì cũng đi tu. Sau cuộc gặp ông làm bài thơ này.

Dữ Cao Xá hữu nhân biệt hậu

與高舍友人別後 

相逢亂後老相催，
繾綣離情酒數杯。
夜靜雲庵誰是伴，
一窗明月照寒梅。
阮秉謙

Âm. Dữ Cao Xá hữu nhân biệt hậu

Tương phùng loạn hậu lão tương thôi,
Khiển quyển li tình tửu sổ bôi.
Dạ tĩnh Vân Am thuỳ thị bạn,
Nhất song minh nguyệt chiếu hàn mai.

Nghĩa. Gửi bạn ở Cao Xá sau khi từ biệt

Gặp lại nhau sau cơn loạn li thì đều đã già
Tình cảm quyến luyến lúc chia tay nên uống vài chén rượu.
Đêm thanh vắng ở Am Mây nào ai làm bạn
Ngoài cửa sổ ánh trăng chiếu sáng gốc mai.

Tạm dịch.

Gặp lại nhìn nhau tuổi đã già.
Cạn li bịn rịn lúc chia xa.
Am Mây đêm vắng nào ai bạn,
Bên cửa gốc mai bóng nguyệt tà.

Chú.

阮秉謙Nguyễn Bỉnh Khiêm (1491 – 1585), hiệu là Bạch Vân am cư sĩ (白雲庵居士), người Trung Am, Hải Dương nay thuộc huyện Vĩnh Bảo, Hải Phòng. Đỗ trạng nguyên làm quan dưới triều nhà Mạc, được phong tước Trình Quốc Công nên dân gian quen gọi Trạng Trình.

Làm quan được vài năm, xin về trí sĩ. Ông nổi tiếng về sấm kí. Thơ văn ông để lại khá nhiều, vừa chữ Hán vừa chữ Nôm.

Hồ trường

Liêm Mai
Hồ Trường là tựa một bài thơ nhiều người đọc và yêu mến. Thậm chí một số giáo sư Việt văn đã đọc hay ngâm bài thơ này trong các lớp văn chương bậc trung học ở miền Nam trước 1975. Cuốn Việt Nam Văn học sử Giản ước Tân biên của Phạm Thế Ngũ in năm 1965 tại Sài Gòn cũng có ghi lại bài thơ này. Điều đáng tiếc là ít người biết rõ về nguồn gốc bài thơ. Nguyễn Bá Trác là dịch giả hay tác giả? Tựa bài Hồ Trường là một từ Việt hay Hán Việt? Hồ Trường nghĩa là gi? Đáng tiếc hơn nữa là cho đến tận ngày nay, bài thơ được chép lại tam sao thất bản, nguồn này khác nguồn kia và ít có nguồn nào thật đúng, kể cả từ các nghệ sĩ ngâm bài thơ này. Bài viết này cố gắng giải đáp các thắc mắc này.
Trước hết xin nói về nguồn gốc. Bài thơ này xuất hiện lần đầu trên Nam Phong tạp chí, bản chữ Hán năm 1919, còn bàn Quốc văn năm 1920 do Nguyễn Bá Trác đăng tải. Nguyễn Bá Trác sinh năm 1881 tại Quảng Nam. Ông đậu cử nhân năm 1906, nhưng sau đó quay sang học chữ Pháp, hưởng ứng phong trào Đông Du của cụ Phan Bội Châu, sang Nhật năm 1908. Để dập tắt phong trào Dông du, Pháp đã tạo sức ép lên Nhật trục xuất các du học sinh người Việt khỏi đất Nhật. Nguyễn Bá Trác sang Trung Quốc, lưu lạc một thời gian rồi trở về nước, ban đầu chịu sự kiểm soát của nhà cầm quyền Pháp, nhưng sau lại cộng tác với Pháp. Khi Nam Phong Tạp chí xuất bản năm 1917, ông là chủ bút phần Hán văn của tạp chí này, còn Phạm Quỳnh là chủ bút phần Quốc văn. Năm 1932 cùng với Phạm Quỳnh, ông tham chính, chức vụ cuối cùng là Tổng đốc Bình Định. Và cũng như Phạm Quỳnh ông bị Việt Minh giết năm 1945.
Bài thơ nguyên tác chữ Hán, là một phần trong bài Hạn mạn du ký (汗 漫 游 記) đăng nhiều kỳ trên Nam Phong tạp chí phần Hán văn. Hạn 汗 (còn đọc là hãn) nghĩa là mồ hôi, Mạn 漫 nghĩa là đầy. Hạn mạn du ký nghĩa là lời kể lại một chuyến đi gian khổ. Sau đó chính ộng Nguyễn Bá trác dịch và đăng lại trong Nam Phong Tạp chí phần Quốc văn, dịch là “Lời ký của một người đi chơi phiếm”. Trong bài ký nhiều kỳ này, Nguyễn Bá Trác kể lại việc một lần tại Trung Hoa, ông gặp một người Việt đồng hương (Nguyên quân), hợp ý, rủ nhau đi uống rượụ. Nguyên Quân mới cất lời ca bài này, theo giọng Quảng Đông. Một người thứ ba, một võ quan Trung Hoa người Trực Lệ họ Lưu, đang uống rược gần đó, vốn có dịp biết Nguyên quân trước đây ở Tokyo (Đông Kinh nước Nhật) thấy bài ca “nghe tiếng bi mà tráng, nhiều hơi khảng khái” lấy làm lạ, hỏi về bài thơ. Nguyên quân cho biết đây là một điệu đặc biệt ở phương nam (Nam phương ca khúc), mà chính Nguyên quân cũng hông rõ tác giả. Võ quan họ Lưu mới xin Nguyên quân viết bài ca ra.
𝗕𝗮̀𝗶 𝘁𝗵𝗼̛ 𝗻𝗴𝘂𝘆𝗲̂𝗻 𝘁𝗮́𝗰 𝗰𝗵𝘂̛̃ 𝗛𝗮́𝗻
Bài thơ chữ Hán bên dưới được chép lại từ Nam Phong tạp chí, phần Hán văn, số 30, có tham khảo bản chuyển ngữ sang Hán Việt của nhà nghiên cứu Phạm Hoàng Quân.
南 方 歌 曲
丈 夫 生 不 能 披 肝 折 檻 爲 世 扶 綱 常
逍 遙 四 海 胡 爲 乎 此 鄕
回 頭 南 望 邈 無 極 兮 天 雲 一 色 徒 蒼 蒼
立 功 不 成 學 不 就 少 壯 有 幾 辰 兮 坐 視 百 年 身 世 驅 陰 陽
撫 掌 狂 歌 問 斯 世 茫 茫 天 地 安 得 知 一 知 己 兮 試 來 對 酌 祐 予 觴.
予 觴 擲 向 東 溟 水 東 溟 之 水 萬 隊 啓 狂 瀾
予 觴 擲 向 西 山 雨 西 山 之 雨 一 陣 何 汪 洋
予 觴 擲 向 北 風 去 北 風 揚 沙 走 石 飛 殊 方
予 觴 擲 向 南 天 霧,霧 中 有 人 開 口 一 飮 蘧 然 醉
天 地 宇 宙 渾 相 忘 予 不 醉 矣 予 行 予 志
男 兒 自 古 事 桑 蓬 何 必 窮 愁 泣 枌 梓
Nam phương ca khúc (Khúc ca phương nam)
1. Trượng phu sanh bất năng phi can chiết hạm vị thế phù cương thường
Giải nghĩa: Kẻ trượng phu khi sống không vạch gan, bẻ cột lo giềng mối cho đời. Phi can 披 肝 nghĩa là xé gan, vạch gan ra cho đời biết lòng trong của mình. Hạm 檻 (bộ Mộc, 18 nét) là cây cột gỗ dùng làm rường nhà hay rường mái hiên. Chiết Hạm 折 檻 nghĩa là bẻ cột, lấy tích Chu Vân thời Hán Thành Đế dâng sớ hạch tội gian thần. Vua bắt tội, Chu Vân uất ức ghì lại gãy cả rường điện. Nhiều bản Quốc văn bài thơ này lại ghi sai thành Bẻ Cật.
2. Tiêu dao tứ hải, hồ vị hồ thử hương
Giải nghĩa: (Sao lại) rong chơi bốn biển, quê hương ở nơi đâu?
3. Hồi đầu nam vọng mạc vô cực hề, thiên vân nhất sắc đồ thương thương
Giải nghĩa: Quay đầu nhìn về phía nam xa xôi, mịt mù hề, bầu trời một màu xanh xanh. Chữ Thương 蒼 (bộ Thảo 14 nét) nghĩa là sắc có xanh. Thiều Chửu giảng Thương Thương (蒼 蒼) là trời xanh.
4. Lập công bất thành, học bất tựu, thiếu tráng hữu cơ thần hề, toạ thị bách niên thân thế khu âm dương.
Giải nghĩa: Công không lập thành được, học không xong, trai trẻ còn được bao lâu nữa hề, ngồi nhìn lại thân thế trăm năm chạy theo tháng ngày.
5 Phủ chưởng cuồng ca vấn tư thế, mang mang thiên địa, an đắc tri nhất tri kỷ hề, thí lai đối hước hữu dư thương.
Giải nghĩa: Vỗ tay mà hát điên cuồng, hỏi đời rằng, đất trời mờ mịt vậy, tìm ở đâu một người tri kỷ, mà đến cùng ta rót chén rượu này. Thương 觴 (bộ Giác 18 nét) nghĩa là chén rượu đã rót đầy.
6. Dư thương trịch hướng đông minh thủy, đông minh chi thủy vạn đội khởi cuồng lan.
Giải nghĩa: Ta ném chén rượu đầy vào nước biển đông, nước biển đông nổi cuộn vạn lớp sóng dữ. Cuồng lạn hay cuồng lan là cơn sóng dữ. Nhiều bản Quốc văn ghi sai thành cuồng loạn.
7. Dư thương trịch hướng tây sơn vũ tây sơn chi vũ nhất trận hà uông dương
Giải nghĩa: Ta ném chén rượu đầy vào mưa núi tây, núi tây mưa một trận nước lênh láng.
8. Dư thương trịch hướng bắc phong khứ, bắc phong dương sa tẩu thạch phi thù phương
Giải nghĩa: Ta ném chén rượu đầy theo gió bắc, gió bắc tung cát bay đá chạy mọi phương.
9. Dư thương trịch hướng nam thiên vụ, vụ trung hữu nhân khai khẩu nhất ẩm cừ nhiên túy.
Giải nghĩa: Ta ném chén rượu đầy vào mây mù trời nam, trong mây mù có người há miệng uống say.
10. Thiên địa vũ trụ hồn tương vong, dư bất túy hỉ, dư hành dư chí.
Giải nghĩa: Vũ trụ trời đất đều mất hết, sao ta không say, mà ta làm theo chí ta
11. Nam nhi tự cổ sự tang bồng, hà tất cùng sầu khấp phần tử
Giải nghĩa: Xưa nay nam nhi đều làm theo chí tang bồng, sao ta lại buồn khổ nhớ cố hương. Phần tử 枌 梓 ghép từ chữ Phần Du và Tử Ly, các loại cây chỉ quê cũ, như cây đa của làng quê Việt.
𝗕𝗮̉𝗻 𝗤𝘂𝗼̂́𝗰 𝘃𝗮̆𝗻 (𝗡𝗴𝘂𝘆𝗲̂̃𝗻 𝗕𝗮́ 𝗧𝗿𝗮́𝗰 𝗱𝗶̣𝗰𝗵)
Dưới đây là nguyên văn, kể cả dấu nối và dấn chấm câu từ Nam Phong tạp chí, phần Quốc văn. Bài có chữ Xé, viết sai chánh tả thành Sé, và Thân Thế có lẽ in lầm là Thân Thể, xin giữ nguyên.
Hồ Trường
Trượng-phu không hay sé gan bẻ cột phù cương-thường;
Hà-tất tiêu-dao bốn bể, luân-lạc tha-hương.
Trời nam nghìn dậm thẳm; mây nước một mầu sương.
Học không thành, công chẳng lập, trai-trẻ bao lâu mà đầu bạc; trăm năm thân-thể bóng tà-dương.
Vỗ tay mà hát, nghiêng đầu mà hỏi, trời đất mang-mang, ai là tri-kỷ lại đây cùng ta cạn một hồ-trường.
Hồ-trường! Hồ-trường! ta biết rót về đâu?
Rót về đông-phương, nước bể Đông chẩy xiết sinh cuồng-lạn;
Rót về tây-phương, mưa Tây-sơn từng trận chứa-chan;
Rót về bắc-phương, ngọn bắc-phong vì-vụt, đá chạy cát dương;
Rót về nam-phương, trời nam mù-mịt, có người quá chén như điên như cuồng.
Nào ai tỉnh, nào ai say, chí ta ta biết lòng ta hay;
Nam-nhi sự-nghiệp ở hồ-thỉ, hà-tất cùng-sầu đối cỏ cây.
𝗞𝗲̂́𝘁 𝗹𝘂𝗮̣̂𝗻
Như vậy, Nguyễn Bá Trác là dịch giả chứ không phải là tác giả. Bài nguyên thuỷ chữ Hán là một bài ca đặc biệt phương nam (vùng Lĩnh Nam), không rõ tác giả. Tựa bài ca chữ Hán (Nam phương ca khúc) hay chữ Việt (Hồ Trường) đều do độc giả sau này đặt ra.
Qua bài thơ chữ Việt thấy chữ hồ trường là chữ Việt, do Nguyễn Bá Trác đặt ra. Trước ông chưa ai dùng mà sau ông cũng chưa ai dùng lại chữ này trong thi ca. Chữ Thương trong nguyên tác chữ Hán thì như đã giải thích bên trên, nghĩa là chén rượu đã rót đầy. Có người giải thích chữ mới Hồ Trường là để chỉ một loại bình rượu (một loại bầu hồ lô, phơi khô khoét ruột làm một thứ bình rượu bình dân). Nhưng tôi cho không phải thế. Các nhà Nho xưa thường giữ nguyên tác, ít khi thay đổi khi không có lý do cần thiết. Ta thường nói cạn chén rượu này hơn là cạn bình rượu này. Điểm độc đáo ở đây là từ chữ Thương 觴 (gốc Hán, cũng đọc là tràng hay trường), phát âm theo tiếng Quảng Đông là soeng) ông đã kết hợp với chữ Hồ (chữ Hồ 壺 cũng có gốc Hán, nghĩa là hồ rượu), tạo một hình ảnh lãng tử với hồ lô rượu trên vai.
Tôi có dịp nói chuyện với nhà phê bình văn học Đặng Tiến. Ông cũng đồng ý với tôi về cách hiểu chữ Hồ Trường là chén uống rượu. Ông cho biết thêm là ông có dịp nói chuyện với con cháu của Nguyễn Bá Trác, và họ cũng có cùng ý như thế. Vậy xin ghi lại như một nén hương muộn cho nhà phê bình Đặng Tiến, qua đời hơn ba tháng trước.
Tham khảo trong phần bình luận bên dưới.
Liêm
(08/2023)
Ghi chú:
Bản Quốc văn bài thơ được chép lại theo cách viết ngày nay: chỉnh lỗi chánh tả (Xé vs sé) chỉnh lỗi đánh máy (Thân thế vs Thân thể, bản tiếng Hán ghi Bách niên thân thế khu âm dương) và bỏ đâu gạch nối (miền Nam bỏ dần từ thập niên 60s, ngoài Bắc có lẽ trước đó)
Hồ Trường
Trượng phu không hay xé gan bẻ cột phù cương thường;
Hà tất tiêu dao bốn bể, luân lạc tha hương.
Trời nam nghìn dặm thẳm; mây nước một mầu sương.
Học không thành, công chẳng lập, trai trẻ bao lâu mà đầu bạc; trăm năm thân thế bóng tà dương.
Vỗ tay mà hát, nghiêng đầu mà hỏi, trời đất mang mang, ai là tri kỷ lại đây cùng ta cạn một hồ-trường.
Hồ trường! Hồ trường! ta biết rót về đâu?
Rót về đông phương, nước bể Đông chẩy xiết sinh cuồng lạn;
Rót về tây phương, mưa Tây sơn từng trận chứa chan;
Rót về bắc phương, ngọn bắc phong vì vụt, đá chạy cát dương;
Rót về nam phương, trời nam mù mịt, có người quá chén như điên như cuồng.
Nào ai tỉnh, nào ai say, chí ta ta biết lòng ta hay;
Nam nhi sự nghiệp ở hồ thỉ, hà tất cùng sầu đối cỏ cây.

*

Hồ Trường qua giọng ngâm của Tôn Nữ Lê Ba

Triết học tổng quát

 Sách giáo khoa môn Triết lớp 12 ở  Nam thời xưa.

Luận lí học

 Sách giáo khoa môn Triết lớp 12 ở Nam thời xưa

Đạo đức học

 Sách giáo khoa môn triết lớp 12 ở Nam thời xưa.

Tâm lí học

Sách giáo khoa triết lớp 12, ở nam trước 1975

Chương Trình Môn Quốc Văn Bậc Trung Học Ở Miền Nam Trước 1975.

 

1. Giới thiệu chung về chương trình khung và sách giáo khoa Trung Học Môn Văn ở Miền Nam trước 1975

 

1.1. Tên gọi môn học

Trong chương trình Trung học đệ nhất và đệ nhị cấp (nay là Trung học cơ sở và Trung học phổ thông) ở Miền Nam trước năm 1975 thì tên môn học là Quốc văn, nhưng các soạn giả khi biên soạn sách giáo khoa thì ghi là Quốc văn hay Quốc văn độc bản như bộ sách của Trần Trọng San; Việt văn như bộ sách của Võ Thu Tịnh; Giảng văn như bộ sách của Đỗ Văn Tú hay bộ sách của Thậm Thệ Hà (một số quyển có sự cộng tác của Xuân Tước và Bằng Giang); Việt Nam thi văn trích giảng như sách của Tạ Ký.

Cần lưu ý là trước năm 1975 ở Miền Nam, Bộ Quốc gia Giáo dục chỉ ra Sắc lệnh hoặc Nghị định về chương trình khung (nội dung giảng dạy, tác giả, tác phẩm, thời lượng cho từng tác giả tác phẩm, v.v..) cho từng lớp của cấp học, chứ Bộ không độc quyền biên soạn hay chỉ đạo việc biên soạn sách giáo khoa mà để cho các nhà giáo có khả năng, có kinh nghiệm và uy tín đang giảng dạy cấp trung học trực tiếp biên soạn, thông qua Ban Tu thư của một vài Nhà xuất bản như Sống Mới, Khai Trí, Văn Hào v.v.. tổ chức in ấn, và dĩ nhiên những bộ sách giáo khoa này trước khi xuất bản, được đưa vào giảng dạy trong nhà trường trung học thì phải được Hội đồng thẩm định thuộc Trung tâm học liệu của Bộ Giáo dục xét duyệt, bỏ phiếu đồng ý. Hội đồng gồm một Chủ tịch và các thành viên, mà các vị này đều là những học giả, nhà nghiên cứu có uy tín. Còn các loại sách khác như biên khảo và dịch thuật thì do Hội đồng thẩm duyệt của Phủ Quốc vụ khanh đặc trách Văn hoá đảm nhận. Khi giảng dạy, các giáo viên (hồi ấy gọi là giáo sư) tự chọn sách dạy và định hướng cho học sinh của mình nên mua sách giáo khoa của soạn giả nào để học. Và dĩ nhiên, không loại trừ có học sinh cùng một môn lại mua vài ba bộ sách khác nhau để học tập và tham khảo nếu gia đình học sinh đó có điều kiện về kinh tế. Riêng môn Văn như trên đã nêu, có nhiều bộ sách giáo khoa của các soạn giả: Đỗ Văn Tú, Thẩm Thệ Hà, Trần Trọng San, Võ Thu Tịnh, Tạ Ký, v.v.. trong số đó hai bộ sách của hai soạn giả Đỗ Văn Tú, Thẩm Thệ Hà là được dùng phổ biến rộng rãi trong nhà trường ở các vùng miền.  

Ở đây, bài viết sẽ giới thiệu khung chương trình cập nhật hoá và sách giáo khoa được biên soạn theo chương trình này được áp dụng từ niên khoá 1969-1970 trở đi, trên cơ sở đó trình bày việc tuyển chọn trích giảng văn chương Tự lực văn đoàn và thơ Mới trong chương trình và sách giáo khoa cập nhật đó.

1.2. Yêu cầu của môn học

Theo tinh thần nội dung của Sắc lệnh số 660/TT/SL ngày 01-12-1969 và Nghị định số 1152A GD/KHPC/ND ngày 26-6-1970 về Chương trình Cập nhật hoá của Bộ Quốc gia Giáo dục, cùng Huấn thị của Bộ về việc giảng dạy Quốc văn thì:

- Mục đích: Mục đích của môn Giảng văn là làm cho học sinh thấu hiểu giá trị về hình thức và nội dung của một tác phẩm hay một đoạn văn, để nhờ đó hun đúc tính khí và tâm hồn, mở mang kiến thức về văn học và thâu thái những điều bổ ích cho việc luyện văn.

- Phần Kim văn: Hình thức và nội dung của những bài giảng văn phải phù hợp với chương trình Luận văn được giảng dạy: chẳng hạn, dạy những bài giảng văn có tính cách miêu tả trong giai đoạn dạy Luận văn về loại miêu tả; có tính cách thuật sự trong giai đoạn dạy Luận văn về loại thuật sự, v.v..

Phải lựa những bài văn có giá trị để rồi bắt học sinh học thuộc lòng hầu luyện ký ức văn khiếu.

- Phần Cổ văn: Phải chọn những đoạn rất tiêu biểu, nhiều hay ít, dài hay ngắn tuỳ theo lớp và cấp học (về điểm này, Bộ có những chỉ thị rõ ràng để ấn định nên trích những đoạn nào có trong một tác phẩm, giảng những bài nào của một tác giả).

- Việc đọc sách: Giáo sư phải hướng dẫn học sinh đọc sách. Học sinh phải có vở riêng để ghi chép những đoạn văn hay, tóm lược cuốn sách đã đọc. Mỗi tháng nên kiểm soát vở đó một lần để theo dõi sự tự học của học sinh, khuyến khích sự đọc sách cho thành một sự ham mê để khi ra đời, học sinh nhờ đó mà luôn luôn tiếp tục việc học hỏi.

Bên cạnh việc đọc sách ở nhà, chương trình còn yêu cầu học sinh Thuyết trình văn học tại lớp (từ lớp 6 đến lớp 11) ít nhất mỗi tháng một lần (02 giờ) về một tác phẩm, một vấn đề văn học nào đó có trong chương trình chính khoá, mà thường thuyết trình về các tác phẩm thuộc Kim văn, tức văn học hiện đại, chẳng hạn như tìm hiểu về các tác phẩm của Tự Lực văn đoàn như: Đoạn tuyệt (Nhất Linh), Nửa chừng xuân và Hồn bướm mơ tiên (Khái Hưng), Con đường sáng và Mười điều tâm niệm (Hoàng Đạo), Anh phải sống (Khái Hưng và Nhất Linh), Gió đầu mùa và Sợi tóc (Thạch Lam), Hồn quê (Nguyễn Khắc Mẫn), Quê mẹ (Thanh Tịnh), v.v..; hay thơ lãng mạn của các tác giả: Thế Lữ, Xuân Diệu, Hàn Mặc Tử, Huy Cận, v.v.. Có khi thầy giáo cho thuyết trình các tác phẩm văn học đương đại của các tác giả như: Võ Phiến, Võ Hồng, Duyên Anh, Nhã Ca, Mai Thảo, Dương Nghiễm Mậu, v.v.. mà những giờ thuyết trình có thể nói là những giờ học đầy hứng thú. Cả nhóm hay tổ làm chung một đề tài rồi trình bày trước lớp, sau đó trao đổi, chất vấn, phản biện, v.v.. mà thầy cô giáo dạy Văn là người chứng kiến và đóng vai trò chỉ đạo, nhận xét đánh giá.  

1.3. Về nội dung chương trình khung của môn học

- Trung học đệ nhất cấp có bốn lớp: Đệ thất, Đệ lục, Đệ ngũ, Đệ tứ (từ niên khoá 1969-1970 gọi là lớp Sáu, lớp Bảy, lớp Tám, lớp Chín). Nội dung chương trình khung môn Văn của cấp học này được quy định như sau:

+ Lớp Sáu

- Giảng văn: gồm hai phần Kim văn và Cổ văn.

Kim văn: chọn tác phẩm của các nhà văn hiện kim, phù hợp với chương trình luận văn với các thể văn Miêu tả (tả động vật, tả thực vật, tả đồ vật, tả người, tả cảnh), Thuật sự, Thư tín.

Cổ văn: trích giảng Văn vần: Tục ngữ, Ca dao; Văn xuôi: Truyện cổ tích Hưng Đạo đại vương truyện bản kể của Phan Kế Bính và của Nguyễn Văn Ngọc; Nam Hải dị nhân bản kể của Phan Kế Bính; Truyện cổ nước Nam bản kể của Nguyễn Văn Ngọc.

- Văn thể: Thơ Lục bát và biến thể.

- Luận văn: Miêu tả (có tính cách cụ thể), Thuật sự (những việc thông thường), Thư tín (thăm viếng, giao thiệp thông thường).

+ Lớp Bảy

- Giảng văn: gồm hai phần Kim văn và Cổ văn.

Kim văn cũng như ở lớp Sáu nhưng chọn nhiều bài về văn Thuật sự và văn Miêu tả phối hợp Thuật sự, Thư tín.

Cổ văn trích giảng cả văn vần và văn xuôi. Về văn vần, sách giáo khoa chọn trích giảng Gia huấn ca của Nguyễn Trãi(1), Đại Nam quốc sử diễn ca của Lê Ngô Cát và Phạm Đình Toái. Về văn xuôi, sách giáo khoa chọn trích giảng thể Truyện cổ qua văn bản Chuyện đời xưa của Trương Vĩnh Ký, Chuyện giải buồn của Huình Tịnh Của.

- Văn thể: Thơ Song thất lục bát và biến thể.

- Luận văn: chủ yếu là làm văn Thuật sự và văn hỗn hợp vừa Miêu tả vừa Thuật sự.

+ Lớp Tám

- Giảng văn: gồm hai phần Kim văn và Cổ văn.

Kim văn: chương trình yêu cầu hình thức và nội dung các bài Giảng văn phải phù hợp với chương trình Luận văn, chẳng hạn đang học Luận văn về văn Miêu tả thì ở Giảng văn phải chọn những bài văn Miêu tả để giảng, minh hoạ, củng cố kiến thức Luận văn; đang học Luận văn về văn Thuật sự thì ở Giảng văn phải chọn những bài văn Thuật sự để giảng, minh hoạ, củng cố kiến thức Luận văn. Phải chọn những bài văn tiêu biểu, có giá trị, học sinh phải học thuộc lòng để luyện ký ức văn khiếu. Văn nghị luận của Nguyễn Văn Vĩnh, Nguyễn Bá Học, Phan Kế Bính, và những bài trích lục từ các tạp chí: Đông Dương tạp chí, Nam Phong tạp chí, Tri Tân, Thanh Nghị, Tao Đàn.

Cổ văn: trích giảng thơ Lê Thánh tông và hội Tao đàn, thơ Nguyễn Bỉnh Khiêm, thơ Bà huyện Thanh Quan, thơ Nguyễn Đình Chiểu (Lục Vân Tiên).

- Văn thể: Thơ Đường luật.

- Luận văn: làm các thể văn Miêu tả, Thuật sự, Đơn từ, Tờ trình, Văn tự (có tính thực tế), Nghị luận luân lý (dạng thông thường).

+ Lớp Chín

- Giảng văn: gồm hai phần Kim văn và Cổ văn.

Kim văn: trích giảng văn Nghị luận của Phạm Quỳnh, Trần Trọng Kim, Phan Chu Trinh, và trích các bài nghị luận trên các tạp chí: Đông Dương tạp chí, Nam Phong tạp chí, Tri Tân, Thanh Nghị, Tao Đàn của các tác giả khác.

Cổ văn: trích giảng thơ của các tác giả: Nguyễn Công Trứ, Cao Bá Quát, Nguyễn Khuyến, Trần Tế Xương, Tôn Thọ Tường, Phan Văn Trị, Phan Bội Châu, Phan Chu Trinh.

- Văn thể: Hát nói.

- Văn học sử: Đại cương văn học sử Việt Nam từ khởi thuỷ đến hiện kim.

- Luận văn: kiểu bài Nghị luận văn chương.

Như vậy ở lớp 9 chương trình không học văn chương Tự Lực văn đoàn và Thơ Mới. 

- Trung học đệ nhị cấp gồm ba lớp: Đệ tam, Đệ nhị, đệ nhất (từ niên khoá 1969-1970 gọi là lớp Mười, lớp Mười một, lớp Mười hai).

+ Lớp Mười (bài viết chỉ nêu lại chương trình ban C, D là ban chuyên về văn chương, sinh ngữ, cổ ngữ; còn ban A, B là ban chuyên về toán, lý, hoá, sinh, nên môn Văn được học ít và gọn hơn so với ban C, D).

- Văn học sử: Văn chương truyền khẩu (Văn chương bình dân); Văn chương chữ Nôm từ đầu nhà Trần (Hàn Thuyên) đến Nguyễn Du; Giới thiệu thơ chữ Hán và truyện cổ tích.

- Văn thể: Đối, Phú, Văn tế.

- Giảng văn: chỉ học phần Cổ văn, cụ thể là trích giảng thơ Nôm thời Hồng Đức của Lê Thánh Tông và Hội Tao đàn, thơ Nguyễn Bỉnh Khiêm, Lê Quý Đôn, Nguyễn Huy Lượng, Phạm Thái, Đặng Đức Siêu, Nguyễn Văn Thành, Chinh phụ ngâm khúc, Cung oán ngâm khúc, Hoa tiên truyện, Đoạn trường tân thanh, vở tuồng Kim Thạch kỳ duyên.

- Luận văn: kiểu bài Nghị luận văn chương.

Như vậy ở lớp 10 chương trình không học phần Kim văn và do vậy không học văn chương Tự Lực văn đoàn và Thơ Mới. 

+ Lớp Mười một

- Văn học sử: Văn học Việt Nam từ sau Nguyễn Du đến 1945, gồm văn học chữ Nôm và văn học chữ Quốc ngữ.

- Văn thể: ôn lại Hát nói, thơ Đường luật, học kỹ Thơ Mới.

- Đọc bổ túc: Giới thiệu tác phẩm Hán văn.

- Giảng văn: gồm hai phần Kim văn và Cổ văn.

Cổ văn: trích giảng thơ văn của các tác giả: Nguyễn Công Trứ, Cao Bá Quát, Nguyễn Đình Chiểu (thơ và văn tế), Nguyễn Khuyến, Chu Mạnh Trinh, Trần Tế Xương, Tản Đà Nguyễn Khắc Hiếu (thơ), đọc thêm: Cao Bá Nhạ, Dương Khuê.

Kim văn: trích giảng thơ văn của các tác giả: Đông Dương tạp chí, Nguyễn Văn Vĩnh, Phan Kế Bính; Nam Phong tạp chí, Phạm Quỳnh, Nguyễn Trọng Thuật; Tự Lực văn đoàn, Nhất Linh với tác phẩm Đoạn tuyệt; Khái Hưng với tác phẩm Nửa chừng xuân; Hoàng Đạo với tác phẩm Mười điều tâm niệm. 

- Luận văn: kiểu bài Nghị luận văn chương về các tác phẩm của các tác giả đã học trong chương trình.

+ Lớp Mười hai

Từ sau năm 1954 đến năm học 1973-1974, chương trình lớp 12 không học môn Văn, thay vào đó là môn Triết học. Nhưng riêng năm học 1974-1975 chương trình có sự thay đổi lớn, lớp 12 bên cạnh môn Triết học, còn có học thêm môn Văn, cụ thể là phần Kim văn với văn chương hiện thực, văn chương hiện thực phê phán 1930-1945 và văn chương đương đại. Nhưng chương trình này chỉ mới triển khai trong mấy tháng (từ tháng 9-1974 đến tháng 3-1975), bởi từ tháng 3-1975 là thời điểm diễn ra chiến dịch Giải phóng Miền Nam, nhà trường buộc phải đóng cửa, học sinh nghỉ học.

2. Văn chương Tự lực văn đoàn và Thơ Mới trong chương trình và sách giáo khoa môn Văn ở Miền Nam trước 1975

Qua chương trình khung vừa trình bày như trên, trong chương trình môn Văn trung học lớp 9 và lớp 10 không học văn chương Tự Lực văn đoàn và Thơ Mới. Các lớp còn lại đã trích giảng các tác phẩm của các tác giả thuộc Tự Lực văn đoàn hoặc cộng tác với văn đoàn này và Thơ Mới như sau (theo bộ sách giáo khoa của Thẩm Thệ Hà): 

2.1. Ở chương trình lớp 6, về văn chương Tự Lực văn đoàn và Thơ Mới, trong chương trình khung trên, ở phần Kim văn, sách đã chọn trích giảng các tác phẩm sau:

Văn Miêu tả với các kiểu bài tả động vật, tả thực vật, tả người, tả cảnh, tả đồ vật: trích giảng các đoạn văn của các tác giả: Xuân Diệu (Trường ca); Thạch Lam (báo Ngày nay); Khái Hưng (Thừa tự); Nhất Linh (Đôi bạn); Thạch Lam (Gió đầu mùa); Trần Tiêu (Chồng con); thơ Bàng Bá Lân (Trở rét).

 Văn Thuật sự: thơ của Đoàn Văn Cừ (Tết – báo Văn hoá Ngày nay); Hoàng Đạo (Thuỷ tiên – báo Văn hoá Ngày nay); Nguyễn Thị Vinh (Chuyện Tết – báo Văn hoá Ngày nay).

Văn Thuật sự phối hợp với Miêu tả: thơ của Yến Lan (Bến My Lăng); Nguyễn Thị Vinh (Quê ngoại – Hai chị em); Nhất Linh (Hai vẻ đẹp – Thế rồi một buổi chiều); Khái Hưng (Nửa chừng xuân); Thạch Lam (Gió đầu mùa); Khái Hưng (Phút vĩnh biệt – báo Văn hoá Ngày nay)

Thư tín: Khái Hưng (Trống mái); Đỗ Tốn (Hoa vông vang);

Ở phần trích đọc thêm cũng có chọn văn của một số cây bút cộng tác với Tự Lực văn đoàn như Đỗ Tốn (Hoa vông vang) chẳng hạn.

2.2. Ở chương trình lớp 7, về văn chương Tự Lực văn đoàn và Thơ Mới, trong chương trình khung trên, ở phần Kim văn, sách đã chọn trích giảng các tác phẩm sau:

Văn Miêu tả với ba kiểu bài: tả cảnh, tả người, tả tình: Khái Hưng (Dọc đường gió bụi, Trăng thu); thơ Thanh Tịnh (Lời cuối cùng); Nhất Linh (Đoạn tuyệt); Hoàng Đạo (Tiếng đàn); Nhất Linh (báo Văn hoá Ngày nay); Khái Hưng (Trống mái); Trần Tiêu (Con trâu).

Văn Thuật sự với ba kiểu bài: ký sự, tự thuật, hồi ký: Khái Hưng (Cái ấm đất).

Văn Thuật sự phối hợp với Miêu tả: Thạch Lam (Ngày mới); Trần Tiêu (Ma); thơ Đoàn Văn Cừ (Chợ Tết); Vũ Đình Liên (Ông đồ - Tinh hoa); Hoàng Đạo (Đi hái lộc, Hộp kẹo - báo Văn hoá Ngày nay); Thạch Lam (Đồng hào mới - báo Văn hoá Ngày nay); Đỗ Đức Thu (Vỡ lòng); Khái Hưng (Anh phải sống, Tiếng địch véo von, Hồn bướm mơ tiên); thơ của Thanh Tịnh (Mòn mỏi).

Phần trích Đọc thêm đã trích văn của Hoàng Đạo (Con đường sáng); thơ của Nguyễn Nhược Pháp (Sơn Tinh, Thuỷ Tinh); Khái Hưng (Trống mái); Hoàng Đạo (Con đường sáng). 

2.3. Ở chương trình lớp 8, về văn chương Tự Lực văn đoàn và Thơ Mới, trong chương trình khung trên, ở phần Kim văn, sách đã chọn trích giảng các tác phẩm sau:

Văn Miêu tả hoạt cảnh phức tạp: Thanh Tịnh (Quê mẹ); Nhất Linh (Buổi học đầu tiên - báo Văn hoá Ngày nay).

Văn Thuật sự thông thường: Thạch Lam (Tấm lòng người chị); Khái Hưng (Đội mũ lệch, Tiêu Sơn tráng sĩ).

Văn Thuật sự thể đối thoại: Khái Hưng (Thừa tự, Anh phải sống); Thạch Lam (Gió lạnh đầu mùa); thơ Thanh Tịnh (Lời trối).

Văn Thuật sự thể tự thuật tâm sự: Nhất Linh (Bướm trắng); Khái Hưng (Hạnh); Xuân Diệu (Phấn thông vàng).

Văn Thuật sự thể hồi ký: Hoàng Đạo (Một giấc mơ xuân - báo Ngày nay).

Văn Thuật sự thể cảm tưởng: Nhất Linh (Đôi bạn); Hoàng Đạo (Con đường sáng).

Văn Nghị luận: Hoàng Đạo (Mười điều tâm niệm)    

2.4. Ở chương trình lớp 11, về văn chương Tự Lực văn đoàn và Thơ Mới, trong chương trình khung nêu trên, ở phần Kim văn, theo các bộ sách giáo khoa của các soạn giả: Võ Thu Tịnh, Đỗ Văn Tú, Thẩm Thệ Hà đều giới thiệu kỹ về Thơ Mới, về nhóm Tự Lực văn đoàn, giới thiệu ba tác giả trụ cột của văn đoàn là Nhất Linh, Khái Hưng và Hoàng Đạo, học kỹ ba tác phẩm: Đoạn tuyệt, Nửa chừng xuân, Mười điều tâm niệm. Riêng bài văn thể, các sách đã giới thiệu kỹ, có hệ thống về Thơ Mới.

3. Nhận xét chung

Có thể thấy chương trình khung môn Văn được sắp xếp có hệ thống chặt chẽ, khoa học, hợp lý, theo trình tự từ dễ đến khó, từ các bài trích giảng đến các bài giới thiệu văn thể, cho đến các kiểu bài luận văn. Phần văn học sử được học có hệ thống, nếu ở lớp 9 học “Đại cương văn học sử Việt Nam từ khởi thuỷ đến hiện kim”, thì sang lớp 10 học sâu hơn, kiến thức được nâng cao hơn: “Văn chương truyền khẩu (Văn chương bình dân)”; “Văn chương chữ Nôm từ đầu nhà Trần (Hàn Thuyên) đến Nguyễn Du”; “Giới thiệu thơ chữ Hán và truyện cổ tích”, để đến lớp 11 sẽ học tiếp giai đoạn còn lại “Văn học Việt Nam từ sau Nguyễn Du đến 1945: văn học chữ Nôm và văn học chữ Quốc ngữ”. Phần văn thể cũng được học một cách bài bản, có hệ thống về các thể loại: tục ngữ, ca dao, truyện cổ tích, truyện ngụ ngôn, truyện cười, câu đố, thơ lục bát và biến thể, thơ song thất lục bát và biến thể, câu đối, phú, văn tế, hát nói, thơ Mới. Riêng hai thể loại ngâm khúc và truyện thơ Nôm tuy chương trình không có bài học riêng ở phần văn thể nhưng lại được giới thiệu về thể loại ở bài học về thơ lục bát, thơ song thất lục bát và ở bài trích giảng về tác phẩm Chinh phụ ngâm, Cung oán ngâm, Hoa tiên, Đoạn trường tân thanh, Lục Vân Tiên.     

Qua các văn bản trích giảng, khi biên soạn sách giáo khoa, các soạn giả đã tích hợp giữa văn học (giảng văn) với làm văn (qua các kiểu bài luận) và ngôn ngữ (qua việc chú thích giải nghĩa các từ cổ, từ Hán Việt trong các văn bản được trích giảng). Đây là một đóng góp không nhỏ của các nhà soạn sách, mà việc biên soạn sách giáo khoa theo phương pháp tích hợp có tính hiện đại và khoa học này gần đây, từ năm 2000 Bộ Giáo dục của ta mới có chủ trương, như thế là đã đi chậm khoảng 40 năm nếu so với chương trình môn Văn của Miền Nam trước đây!

Riêng về văn chương Tự Lực văn đoàn, chương trình được trình bày có hệ thống, cơ bản, từ trích giảng các đoạn văn ở các lớp trung học đệ nhất cấp (từ lớp 6 đến lớp 9) đến việc giới thiệu toàn tác phẩm, đặc biệt là ba tác giả trụ cột của Tự Lực văn đoàn là Nhất Linh, Khái Hưng và Hoàng Đạo được khảo kỹ về tác giả; giới thiệu kỹ tác phẩm, cho đến các bài trích giảng, bài đọc thêm, hệ thống câu hỏi giáo khoa và đề luận về Tự Lực văn đoàn, về ba tác phẩm của ba tác giả trụ cột của văn đoàn được học kỹ trong chương trình lớp 11.

Về Thơ Mới, nếu từ lớp 6 đến lớp 9, phần giảng văn có trích giảng các bài thơ của các tác giả trong phong trào Thơ Mới (Thanh Tịnh, Bàng Bá Lân, Nguyễn Nhược Pháp, Đoàn Văn Cừ, Xuân Diệu, Vũ Đình Liên, v.v..) thì đến lớp 11, ở bài văn thể về Thơ Mới, trên cơ sở nêu định nghĩa, lai lịch, nguồn gốc, thể cách, bài viết về văn thể này đã giới thiệu các tác giả đỉnh cao, tiêu biểu của phong trào Thơ Mới là: Thế Lữ, Xuân Diệu, Hàn Mặc Tử. Bên cạnh sách giáo khoa còn nêu hệ thống các câu hỏi giáo khoa và các đề luận về Thơ Mới.

Xin được nói thêm để nhấn mạnh là trong chương trình thi Tú tài bán phần môn Văn, phần văn chương Tự Lực văn đoàn và Thơ Mới là một trong vài trọng tâm, trọng điểm của chương trình thi. Qua tìm hiểu các đề thi Tú tài bán phần từ sau năm 1954 cho đến năm 1971 (là năm cuối cùng tổ chức thi Tú tài bán phần, vì năm sau bỏ thi học vị này, chỉ còn lại thi Tú tài toàn phần sau khi học sinh học xong chương trình lớp 12) thì hầu như năm nào trong đề thi cũng có hỏi về Thơ Mới, về Tự Lực văn đoàn hoặc là câu hỏi giáo khoa, hoặc là đề nghị luận văn chương.

4. Từ đó, có thể đi đến kết luận văn chương Tự lực văn đoàn và Thơ Mới có một vai trò và vị trí quan trọng trong chương trình môn Văn trung học đệ nhất và đệ nhị cấp ở Miền Nam trước năm 1975. Trong khi đó, cùng thời gian này trong chương trình và sách giáo khoa ở Miền Bắc lại không hề nhắc đến; còn trong giáo trình Văn học sử giai đoạn 1930-1945 ở bậc đại học thì lại phê phán Tự Lực văn đoàn và Thơ Mới một cách gay gắt, nặng nề. Điều này có lý do tế nhị riêng của một thời đã qua. Rất may là từ sau 1986, nhất là từ 1990 đến nay, vấn đề này đã được nhìn nhận lại và các nhà nghiên cứu đã thống nhất khi đánh giá rất cao vai trò cùng đóng góp không nhỏ của văn chương Tự Lực văn đoàn và thơ Mới trong quá trình hiện đại hoá văn học dân tộc hồi nửa đầu thế kỷ XX.

Người viết bài này không phải là người am tường hay nghiên cứu sâu về văn học hiện đại, nhưng cũng xin được góp thêm tiếng nói về việc nghiên cứu văn chương Tự Lực văn đoàn và thơ Mới. Đến nay sau 80 năm nhìn lại và nhận thức lại có thể thấy với những thành tựu đã có là rất đáng quý. Các chuyên gia hàng đầu và các nhà nghiên cứu về văn học Việt Nam giai đoạn này đều đã nêu bật những đóng góp của văn đoàn và phong trào thơ Mới như về cách hành văn diễn đạt, về ngôn ngữ, về thể loại, về tư duy nghệ thuật v.v.. trong quá trình hiện đại hoá văn học, và hầu như chỉ nghiên cứu có tính chất đóng khung trong nội bộ của văn đoàn, của phong trào và đặt chúng trong bối cảnh văn học giai đoạn 1932-1945, chứ chưa có nhà nghiên cứu nào đặt văn đoàn và phong trào này trong bối cảnh của văn học khu vực Đông Á hay rộng hơn nữa để so sánh nhằm rút ra điểm tương đồng và tương dị cùng quy luật phát triển giữa các nền văn học trong tiến trình hiện đại hoá. Thiết nghĩ, nếu làm được điều này thì hy vọng sẽ có nhiều phát hiện mới và sẽ mới hiểu được một cách tường tận sự “quặn mình vật vã trở dạ” để lột xác của văn học Việt Nam, chỉ trong khoảng 15 năm mà gần như đã “theo kịp 300 năm của người”, từ đó mới thấy và nhận rõ hết ý nghĩa và những đóng góp cực kỳ lớn lao của Tự Lực văn đoàn và phong trào thơ Mới đối với văn học Việt Nam hiện đại.

                                                                                                      Nguyễn Công Lý

Chú thích

⁽¹⁾ Chỗ này trong chương trình khung của Bộ Quốc gia Giáo dục và các sách giáo khoa, các công trình nghiên cứu ở Miền Nam trước 1975 đã nhầm khi khẳng định Nguyễn Trãi là tác giả của Gia huấn ca. Bởi khi biên soạn tất cả các soạn giả đều dựa vào bộ sách Việt Nam văn học sử yếu của Dương Quảng Hàm. Đúng ra, theo tình hình tư liệu đã phát hiện gần đây thì tác giả của Gia huấn ca là Tiên Điền Nguyễn tướng công, mà theo các nhà nghiên cứu chính là Tiến sĩ Nguyễn Huệ, anh ruột của Tiến sĩ Tể tướng Nguyễn Nghiễm, ông là bác ruột của thi hào Nguyễn Du.

_____________

 Tài liệu tham khảo

1.      Sắc lệnh số 660/TT/SL ngày 01-12-1969 về Chương trình Cập nhật hoá của Bộ Quốc gia Giáo dục.

2.      Nghị định số 1152A GD/KHPC/ND ngày 26-6-1970 về Chương trình Cập nhật hoá của Bộ Quốc gia Giáo dục.

3.      Thẩm Thệ Hà, Giảng văn lớp 6; Giảng văn lớp 7, Sống Mới xuất bản, SG, 1974.

4.      Xuân Tước - Thẩm Thệ Hà, Giảng văn lớp 8; Giảng văn lớp 9, Sống Mới xuất bản, SG, 1974.

5.      Xuân Tước - Thẩm Thệ Hà - Bằng Giang, Giảng văn lớp 10; Giảng văn lớp 10, Sống Mới xuất bản, SG, 1974.

6.      Đỗ Văn Tú, Giảng văn lớp 6; Giảng văn lớp 7; Giảng văn lớp 8; Giảng văn lớp 9; Giảng văn lớp Đệ tam; Giảng văn lớp Đệ nhị, Văn Hào xuất bản, SG, 1970.

7.      Võ Thu Tịnh, Việt văn, Đệ nhị A B C D, 2 tập, in lần thứ 3, Hải Vân xuất bản, 1965.

8.      Tạ Ký, Việt Nam thi văn trích giảng, Nxb Khoa học, SG, 1961.

9.      Vũ Ký, Luận văn chương và giải đề thi Tú tài 1 A B C D, Trí Đăng xuất bản, SG, 1972.

10.    Phạm Thế Ngũ, Bài Việt văn kỳ thi Tú tài – Bài luận văn chương, 3 tập, Phạm Thế xuất bản – Quốc học tùng thư, SG, 1970.

Huỳnh Hữu Đức theo http://khoavanhoc-ngonngu.edu.vn

Chép lại từ đây: https://huynhhuuduc.blogspot.com/2014/02/chuong-trinh-mon-quoc-van-bac-trung-hoc.html