Cảm hoài. Đặng Dung

 

感懷
世事悠悠奈老何，
無窮天地入酣歌。
時來屠釣成功易，
運去英雄飲恨多。
致主有懷扶地軸，
洗兵無路挽天河。
國讎未報頭先白，
幾度龍泉戴月磨。
鄧容

Chú

-          感懷 cảm hoài: Trong lòng có cảm xúc. 感 cảm: động lòng. 懷 hoài: điều ôm giữ trong lòng, nhớ nhung, tưởng niệm. Trong cổ văn, 感懷 “Cảm hoài” hoặc “Thuật hoài” thường được dùng làm nhan đề bài thơ, trong đó tác giả bày tỏ những cảm xúc sâu lắng, hoài niệm về một thời gian, một sự kiện, hay một người một cảnh nào đó.

-          世事 thế sự: chuyện đời. 悠悠 du du: dằng dặc, mênh mông. 世事悠悠 Việc đời dằng dặc, liên miên không dứt. Diễn tả nỗi ngán ngẩm trước sự biến đổi khôn lường của thế sự và dòng chảy vô tận của thời gian. 奈老何 nại lão hà: biết làm sao với tuổi già. 奈 nại: làm thế nào, đối phó ra sao.

-          無窮天地 vô cùng thiên địa: trời đất mênh mông không cùng tận. 入酣歌 nhập hàm ca: ca hát say sưa. 入 nhập: hòa vào, thâm nhập. 酣 hàm: say sưa, đắm chìm. 歌 ca: khúc hát.

-          時來 thời lai: khi thời cơ đến. 屠釣 đồ điếu: người hàng thịt, kẻ câu cá. Ám chỉ Phàn Khoái, và Hàn Tín. Thuở hàn vi người làm nghề đồ tể, người đi câu cá kiếm sống, về sau giúp Lưu Bang lập nên nhà Hán. 成功易 thành công dị: thành công dễ dàng.

-          運去 vận khứ: vận may qua đi. 英雄 anh hùng: người tài giỏi. 飲恨 ẩm hận: nuốt hận. 飲 ẩm: uống. 多 đa: nhiều.

-          致主 trí chủ: hết lòng phò vua, thờ chủ. 致 trí: hết lòng, tận lực. 有懷 hữu hoài: có lòng. 扶地軸 phù địa trục: chống đỡ trục quả đất, ẩn dụ cứu đất nước. 扶 phù: nâng đỡ.

-          洗兵 tẩy binh: rửa sạch binh đao, ẩn dụ ước vọng hòa bình. 無路 vô lộ: không có đường. 挽天河 kéo sông Ngân.

-          國讎 quốc thù: thù nước. 未報 vị báo: chưa báo đáp. 頭先白 đầu tiên bạch: đầu đã bạc trước.

-          幾度 kỉ độ: bao phen. 龍泉 Long Tuyền: tên thanh gươm báu thời cổ đại, ở đây phiêm chỉ gươm báu. 戴月磨 đới nguyệt ma: đội trăng mài kiếm, mài kiếm dưới trăng.

鄧容 Đặng Dung là con trai của Đặng Tất, người theo phò vua Giản Định đế của nhà Hậu Trần, lập nhiều công lớn trong kháng chiến chống Minh, nhưng sau bị Giản Định đế giết chết cùng với tướng Nguyễn Cảnh Chân. Đặng Dung cùng Nguyễn Cảnh Dị (con của Nguyễn Cảnh Chân) rời đi, lập Trần Quý Khoáng làm vua (Trùng Quang) tiếp tục kháng chiến chống Minh. Có lần đang đêm ông lẻn lên đúng thuyền Trương Phụ nhưng vì không biết mặt nên để Trương Phụ trốn thoát. Sau Trương Phụ chỉnh đốn binh mã phản công. Cuộc kháng chiến kéo dài được gần mười năm, cuối cùng thất bại, vua tôi bị bắt. Nguyễn Cảnh Dị mắng chửi Trương Phụ, bị giặc giết moi gan ăn. Còn ông và Trùng Quang trên đường bị áp giải về Nam Kinh đã nhảy xuống biển tự tử.

Bài thơ trên đây đã được đưa vào chương trình trung học VN.

Âm: Cảm hoài
Thế sự du du nại lão hà,
Vô cùng thiên địa nhập hàm ca.
Thời lai đồ điếu thành công dị,
Vận khứ anh hùng ẩm hận đa.
Trí chủ hữu hoài phù địa trục,
Tẩy binh vô lộ vãn thiên hà.
Quốc thù vị báo đầu tiên bạch,
Kỉ độ Long tuyền đái nguyệt ma.
Đặng Dung.

Nghĩa:

Việc đời dằng dặc, già rồi biết làm sao,
Trời đất mênh mông ngồi ca hát nghêu ngao.
Khi gặp thời anh hàng thịt người câu cá cũng thành công dễ dàng,
Thời vận đã mất thì nhiều kẻ anh hùng cũng đành nuốt hận.
Thờ vua, có lòng nhận trọng trách phục hưng đất nước,
Muốn sớm vãn hồi hòa bình nhưng không có lối kéo sông Ngân xuống mà tẩy rửa giáp binh.
Thù nước chưa báo đầu đã bạc rồi,
Bao phen mài gươm báu dưới ánh trăng.

Tạm dịch:
Việc đời còn lắm, lão rồi sao,
Trời đất mênh mang, ca hát nào.
Thời đến thất phu thành việc khỏe,
Vận đi hào kiệt ngậm ngùi đau.
Cũng mong giúp chúa xoay thời thế,
Kéo nước sông ngân giặt giáp bào.
Nợ nước chưa xong đầu đã bạc,
Bao phen mài kiếm dưới trăng sao.