Nguyễn Duy - Nhìn từ xa .. Tổ Quốc

Nguyễn Duy có một số bài thơ ông gọi là "thơ hạng nặng". Đấy là những bài thơ đậm chất thời cuộc, thể hiện rõ những day dứt, bức xúc của ông trước những vấn đề xã hội. Những bài thơ ông  phải viết ra dù "thật tình là tôi không muốn làm" vì mỗi bài ông phải mất vài năm trăn trở sắp ý xếp lời, và khi viết ra thì bị đủ thứ phiền hà ..

Đánh Thức Tiềm Lực.

Bài thơ đề tặng "Anh Sáu Dân" tức Võ Văn Kiệt, bấy giờ là Phó CT HĐBT, đã được đọc cho ông Sáu nghe trong một bữa tiệc chia tay, nhưng sau đó cũng chỉ được phát hành miệng. Mời nghe tác giả kể lại:

Tôi viết nó trong 2 năm, từ 1980 đến năm 1982 mới xong và khi bài thơ viết xong thì cũng không in ở đâu được. Bài thơ được truyền bá, lúc đầu bằng cách tôi đọc vào băng ghi âm và sau đó thì người in lại, phát hành lan truyền cái băng đó. Mãi đến năm 1986, tờ Tuổi Trẻ của thành phố Hồ Chí Minh mới in bài thơ này. Trước đó đúng ra đã được in một lần vào tháng 12.1984 ở một tờ báo địa phương, tờ Văn Nghệ Đông Nai của nhà thơ Xuân Sách, nhưng hầu như không có ai đọc. Bây giờ tôi nhớ về bài thơ đó và nghĩ rằng, vào thời điểm đó nếu bài thơ được in sớm hơn thì có lẽ nó sẽ có đóng góp tốt hơn.

Và tôi vẫn cứ âm thầm với ý nghĩ, mình viết một cái gì đó mà tâm tư được với người nghe, chia xẻ từ những tình cảm rất nhỏ đến tình cảm với cả một cộng đồng dân tộc, thì chỉ có mỗi một cách thôi: Là phải chân thành! Tôi cũng chưa thấy ai nói dối có hiệu quả cả. Khôn và ngu đều có tính mức độ.




Đọc thơ: Đánh Thức Tiềm Lực

(Tiễn đưa anh S.D (*) đi làm kinh tế)

Hãy thức dậy đất đai
Cho áo em tôi không còn vá vai
Cho phần gạo mỗi nhà không còn
thay bằng ngô, khoai, sắn...
Xin bắt đầu từ cơm no áo ấm
Rồi đi xa hơn - đẹp và giầu,
và sung sướng hơn.

Khoáng sản tiềm tàng trong ruột núi non
châu bắu vô biên dưới thềm lục địa
rừng đại ngàn bạc vàng là thế
phù sa muôn đời như sữa mẹ
sông giầu đằng sông, bể giầu đằng bể
còn mặt đất hôm nay thì em nghĩ thế nào
lòng đất rất giầu, mà mặt đất cứ nghèo sao?
Lúc này ta làm thơ cho nhau
đưa đẩy làm chi những lời ngọt lạt
ta ca hát quá nhiều về tiềm lực
tiềm lực còn ngủ yên...
                      
Tôi lớn lên: bên bờ bãi sông Hồng
trong mầu mỡ phù xa mắu loãng
giặc gĩa từ con châu chấu, con cào cào
mương máng, đê điều ngổn ngang chiến hào
 trang sử đất ngoằn ngoèo trận mạc
giọt mồ hôi nào có gì to tát
bao nhiêu đời mặn chát các giòng sông
bao nhiêu thời vỡ đê trắng đất, mất đồng
thuyền vỏ trấu mỏng manh ba chìm bẩy nổi
khúc dân ca cũng bèo dạt, mây trôi
hột gạo nõn nà hao gầy đi vì thiên tai
đói thâm niên
đói truyền đời
điệu múa cổ cũng chậm buồn như đói...
                      
Tôi đã qua những chặng đường
miền Trung bỏng rát
và dai dẳng
một bên là Trường - sơn - cây - xanh
bên còn lại: Trường - sơn - cát - trắng
đồng bằng hình lá lúa gầy nhẳng,
cơn bão chưa qua, hạn hán đổ tới rồi
ngọn cỏ nhọn thành gai mà trốn không khỏi úa
đất nứt nẻ ngỡ da người nứt nẻ
cơn gío Lào rát ruột, lắm em ơi  !
Hạt giống ở đây chết đi, sống lại
hạt gạo kết tinh như hạt muối
cây luá đứng lên cũng đạp đất đội trời,
                      
Tôi về quê em châu thổ sáng ngời
sông Cửu Long giãn mình ra biển
đất cuồn cuộn sinh sôi và dịch chuyển
cây mắm cây tràm lặn lội mở đường đi
Đất tận sinh ngỡ ngọt ngào trên mặt
lòng còn chát chua nào mặn, nào phèn
mà sung sức và ba cường tráng thế
man mác âu sầu trong câu hát ru em

Đã đi qua những huyền thoại cũ mèm
những đồng lúa không trồng mà gặt
những ruộng cá không nuôi mà sẵn bắt
những gểnh cẳng, vuốt râu làm chơi ăn thật
miếng ăn nào không nước mắt mồ hôi!

Ruộng bát ngát đó thôi, và gạo đắt đó thôi
đất ghiền phân vô cơ như người ghiền á phiện
con rầy nâu khoét rỗng cả mùa màng
thóc bỏ mục ngoài mưa,
thiếu xăng dầu vận chuyển
phà Cần Thơ lê lết người ăn xin
cây đàn hát rong não nề câu vọng cổ
quán rượu lai rai - nơi thừa thiếu trốn tìm
                      
Này, đất nước của ba miền cầy ruộng
chưa đủ no cho đều khắp ba miền
ta ca hát quá nhiều về tiềm lực
tiềm lực còn ngủ yên.
                      
Lúc này tôi làm thơ tặng em
em có nghĩ tôi là đồ vô dụng
vô dụng lấy đi của cuộc sống những gì?
và trả lại được gì cho cuộc sống?
em có nghĩ tôi là con chích chòe
ăn và gại mỏ

Em có nghĩ
tôi là tay chuyên sản xuất hàng gỉa ?
Em có nghĩ tôi là kẻ thợ chữ
đục đẽo nát cả giấy
múa võ, bán cao trên trang viết mong manh?
tình nghĩa nhập nhằng với cái hư danh?...
tờ giấy chép văn thành tờ giấy bạc  ?
Em có nghĩ...
mà thôi  !
                      
Xin em nhìn kìa - người cuốc đất
(tôi cũng từng chai tay cuốc đất)
cái cuốc theo ta đời này, đời khác
lưỡi cuốc nhỏ nhoi liếm sạch cánh đồng rồi
dướn mình cao
chĩa cuốc lên trời
bổ xuống đánh phập
đẹp lắm chứ cái tạo hình cuốc đất!

Xin em nhìn - người gánh phân gánh thóc
(tôi cũng từng gánh phân gánh thóc)
kẽo kẹt hai vai một nhịp cầu vồng
đẹp lắm chứ cái tạo hình gồng gánh
Những cái đẹp thế kia...
em có chạnh lòng không?
cái đẹp gợi về thuở ngày xửa ngày xưa
nhịp theo tiết tấu chậm buồn
cái đẹp ấy lẽ ra không nên tồn tại nữa !
Em có chạnh lòng chăng?
giữa thành phố huy hoàng
bạt ngàn quán nhậu
bỗng hiện lù lù chiếc xe hơi chạy than
vệt than rơi tóe lửa mặt đường
Em có chạnh lòng chăng ?
xích lô đạp càng ngày càng nghênh ngang
Xích lô máy và xe lam chạy dầu
vừa nã đại liên vừa
phun khói độc
người đi bộ vừa đi vừa nghĩ về tiềm lực
tiềm lực còn ngủ yên...
                        
Tôi trót sinh ra nơi làng quê nghèo
quen cái thói hay nói về gian khổ
dễ chạnh lòng trước cảnh thương tâm
Làng tôi xưa toàn nhà tranh vách đất
bãi tha ma không một cái mả xây
mùa gặt hái rơm nhiều, thóc ít
lũ trẻ chúng tôi vầy đất tối ngày
thuở tới trường cũng đầu trần chân đất
chữ viết loằng ngoằng củ sắn ngọn khoai
thầy giáo giảng rằng
nước ta giầu lắm !....
lớp lớp trẻ con cứ thế học thuộc bài

Lúc này
tôi và em không còn là lũ trẻ con nữa
ta biết buồn để biết chuyện lạc quan
và, để nhắn lại sau ta cho lớp lớp trẻ con
(dù sau này dầu mỏ có phun lên)
quặng bô xit cao nguyên
đã thành nồi, thành xoong,
thành tàu bay hay tầu vũ trụ...
dù sau này có như thế... như thế...đi nữa
thì chúng ta vẫn cứ nên nhắn lại rằng:
đừng quên đất nước mình nghèo!

Lúc này
tôi và em chẳng còn là lũ trẻ con nữa
tuổi thanh xuân trọn vẹn cuộc chiến tranh
sau lưng ta là kỷ niệm bi tráng
trước mặt ta vẫn còn đường ghập ghềnh
vẫn trắng trong tấm lòng trung thực
dù có thể lỗi lầm - làm thế nào
mà biết được
dù có sao thì vẫn phải chân thành

Xưa mẹ ru ta ngủ yên lành
để khôn lớn ta hát bài đánh thức
có lẽ nào người lớn cứ rủ nhau
ru tiềm lực ngũ vùi trong thớ thịt.
Tiềm lực còn ngủ yên
trong qủa tim mắc bệnh đập cầm chừng
Tiềm lực còn ngủ yên
trong bộ óc mang khối u tự mãn

Tiềm lực còn ngủ yên
trong con mắt lờ đờ thủy tinh thể
Tiềm lực còn ngủ yên
rong lỗ tai viêm chai màng nhĩ
 Tiềm lực còn ngủ yên
trong ống mũi khò khè
không nhận biết mùi thơm
Tiềm lực còn gủ yên
rong lớp da biếng lười cảm giác

năng động lên nào
từ mỗi tế bào từ mỗi gíac quan
cố nhiên cần lưu ý tính năng động của cái lưỡi
Cần lưu ý
lời nói thật thà có thể bị buộc tội
lời nịnh hót dối lừa
có thể được tuyên dương
đạo đức gỉa có thể thành dịch tả
lòng tốt lơ ngơ có thể lạc đường
Cần lưu ý
có cái miệng làm chức năng cái bẫy
sau nụ cười lởm chởm răng cưa
có cái môi mỏng hơn lá mía
hôn má bên này, bật mắu má bên kia
có trận đánh úp nhau bằng chữ nghĩa
khái niệm bắn ra không biết lối thu về

Cần lưu ý
có lắm sự nhân danh lạ lắm
mượn áo thánh thần che lốt ma ranh
nhân danh thiện tâm làm điều ác đức
rao vị nhân sinh để bán món vị mình
Cần lưu ý
có lắm nghề lạ lắm
nghể mánh mung cứa cổ bóp hầu nhau
nghề chửi đổng,
nghề ngồi lê,
nghề vu cáo
nghề ăn cắp lòng tin và
chẹn họng đồng bào
có cả nghề siêu nghề,
là nghề không làm gì cả
thọc gậy bánh xe cũng một thứ nghề...

xxx

Bộ sưu tập những điều ngang trái ấy
phù chú ma tà ru tiềm lực ngủ yên
                      
xxx

Tôi muốn được làm tiếng hát của em
tiếng trong sáng của nắng và gió
tiếng chát chúa của máy và búa
tiếng dẻo dai đòn gánh nghiến trên vai
tiếng trần trụi của lưỡi cuốc
lang thang
khắp đất nước
hát bài hát
ĐÁNH THỨC TIỀM LỰC...

Thành phố Hồ Chí Minh 1980 - 1982
Nguyễn Duy.
          
(*) SD - Sáu Dân - bí danh của nguyên thủ tướng Võ Văn Kiệt.

Nhìn Từ Xa... Tổ Quốc

Bài thơ được thai nghén trong khoảng 5 năm. Bản thảo hoàn thành ở Mạc Tư Khoa vào tháng 5-1988, cho đến tháng 8 năm đó thì tôi về Việt Nam. Người mà tôi đưa bài thơ đầu tiên là anh Nguyên Ngọc – tổng biên tập của tôi, vì tôi làm ở báo Văn Nghệ hồi đó, và anh em ngày xưa rất quý nhau, chơi với nhau thân, nhưng anh Ngọc cho biết là chưa in được.

Anh Nguyên Ngọc đã nói như vậy nên tôi không đưa cho chị Kim Hạnh, mà chắc là nếu có đưa cho chị Kim Hạnh thì cũng không thể in được vì đấy là tờ báo thuộc TP.HCM, mà lúc đó TP.HCM rất là căng. Có một ông Trưởng ban Nội chính Thành ủy đã phê vào cái bản thảo bài báo in ở Sông Hương là “cái bài này phản tổ quốc, phản nhân dân, phản chủ nghĩa xã hội”. Về sau tôi gặp ông ấy tôi có cự ông ấy rằng anh nói tôi phản chủ nghĩa xã hội thì tôi thấy là Nhà thơ Nguyễn Duy qua ngòi bút ký họa. chấp nhận được vì tôi không biết cái chủ nghĩa xã hội là cái gì để mà tôi phản, chứ còn phản tổ quốc, phản nhân dân là không được. Anh nói như thế là bậy. Ngồi trên thành ủy là người ta quyền sinh quyền sát, không ai dám cãi lại như bây giờ đâu. Với tình hình như vậy ở TP.HCM thì chị Kim Hạnh dù có ba đầu sáu tay cũng không thể in được cái này.

Bài thơ này lúc đó Tô Nhuận Vỹ là Tổng biên tập Tạp chí Sông Hương, anh gặp tôi và tôi đưa cho anh bản thảo này và anh cầm về. Tôi đinh ninh là anh không in đâu, thế mà đùng một cái anh cho in ở tạp chí Sông Hương. Nó cũng như một giọt nước đầy ly, tạp chí Sông Hương đang có một số vấn đề mà gặp bài “Nhìn từ xa. . . Tổ Quốc” này thành ra họ phải đình bản để kiểm điểm. Bây giờ đọc lại mình cũng không hình dung được là hồi đó mình viết được những câu thơ như vậy. Bây giờ thì không viết nổi.

Tôi thấy nó diễn biến ra đúng như là mình viết từ hồi đó, mà càng ngày thì lại thấy nó càng đúng với những chuyện thời sự ngày hôm nay. Bài thơ đó cũng đã dự báo hết cả rồi, từ chuyện cơ cực của dân, chuyện xuống cấp của cả xã hội, cho đến những lộn xộn của pháp luật. “Nhìn từ xa . . . Tổ Quốc” có thể nói là một cột mốc mà tôi đã dựng lên và nó chận tôi lại, tôi không đi tiếp được nữa, không vượt qua nó được nữa.

Cho đến bây giờ có nhiều câu mà khi đọc lên cũng còn rợn người. Hồi đó không phải như bây giờ đâu. Bây giờ có cả một lớp người người ta nói trùng trùng điệp điệp những điều như thế, chứ lúc đó nhìn đi nhìn lại thấy mình đơn thương độc mã mà lại ở vào cái thời điểm nguy hiểm. Người ta rình mò, người ta theo dõi ở cửa nhà tôi. Người ta theo dõi mình nên rất là khó trong cuộc sống chứ không phải chỉ là khó trong suy nghĩ nữa đâu. Thế mà, tôi đã viết :

Chích một giọt máu thường xét nghiệm
tí trí thức – tí thợ cày – tí điếm
tí con buôn – tí cán bộ – tí thằng hề
phật và ma mỗi thứ tí ti…

Khốn nạn thân nhau
nặng kiếp phân thân mặt nạ

Thì lột mặt đi lần lữa mãi mà chi
dù dối nữa cũng không lừa được nữa
khôn và ngu đều có tính mức độ

Hay là những cái đoạn về quyền lực mà bây giờ đọc tôi cũng buồn cười một mình :

Xứ sở kỷ cương
sao thật lắm thứ vua

vua mánh – vua lừa – vua chôm – vua chỉa
vua không ngai – vua choai choai – vua nhỏ…

Lãnh chúa sứ quân san sát vùng cát cứ
lúc nhúc cường hào đầu trâu mặt ngựa

Luật pháp như đùa như có như không có
một người đi chật cả con đường

Vân.. vân.., nhiều lắm. Có thể nói nhiều câu tôi tâm đắc mà bây giờ tôi không viết nổi..

Đọc thơ Nhìn Từ Xa .. Tổ Quốc

Nhìn Từ xa .. Tổ Quốc

Ðối diện ngọn đèn
trang giấy trắng như xeo bằng ánh sáng

Ðêm bắc bán cầu vần vụ trắng
nơm nớp ai rình sau lưng ta

Nhủ mình bình tâm nhìn về quê nhà
xa vắng
núi và sông
và vết rạn địa tầng

Nhắm mắt lại mà nhìn
thăm thẳm
yêu và đau
quằn quại bi hùng

Dù ở đâu vẫn Tổ Quốc trong lòng
cột biên giới đóng từ thương đến nhớ

*

Ngọn đèn sáng trắng nóng mắt quá
ai cứ sau mình lẩn quất như ma

Ai ?
im lặng

Ai ?
cái bóng !

A… xin chào người anh hùng bất lực dài ngoẵng
bóng máu bầm đen sõng soài nền nhà

Thôi thì ta quay lại
chuyện trò cùng cái bóng máu me ta

*

Có một thời ta mê hát đồng ca
chân thành và say đắm
ta là ta mà ta cứ mê ta[1]

Vâng – đã có một thời hùng vĩ lắm
hùng vĩ đau thương hùng vĩ máu xương
mắt người chết trừng trừng không chịu nhắm

Vâng – một thời không thể nào phủ nhận
tất cả trôi xuôi – cấm lội ngược dòng

thần tượng giả xèo xèo phi hành mỡ
ợ lên thum thủm cả tim gan

*

Ta đã xuyên suốt cuộc chiến tranh
nỗi day dứt không nguôi vón sạn gót chân
nhói dài mỗi bước

Thời hậu chiến vẫn ta người trong cuộc
xứ sở phì nhiêu sao thật lắm ăn mày ?

Ai ?
không ai

Vết bầm đen đấm ngực

*

Xứ sở nhân tình
sao thật lắm thương binh đi kiếm ăn đủ kiểu
nạng gỗ khua rỗ mặt đường làng

Mẹ liệt sĩ gọi con đội mồ lên đi kiện
ma cụt đầu phục kích nhà quan

Ai ?
không ai

Vết bầm đen quều quào giơ tay

*

Xứ sở từ bi sao thật lắm thứ ma
ma quái – ma cô – ma tà – ma mãnh…
quỉ nhập tràng xiêu vẹo những hình hài

Ðêm huyền hoặc
dựng tóc gáy thấy lòng toang hoác
mắt ai xanh lè lạnh toát
lửa ma trơi

Ai ?
không ai

Vết bầm đen ngửa mặt lên trời

*

Xứ sở linh thiêng
sao thật lắm đình chùa làm kho hợp tác
đánh quả tù mù trấn lột cả thần linh

Giấy rách mất lề
tượng Phật khóc Ðức Tin lưu lạc
Thiện – Ác nhập nhằng
Công Lý nổi lênh phênh

Ai ?
không ai

Vết bầm đen tọa thiền

*

Xứ sở thông minh
sao thật lắm trẻ con thất học
lắm ngôi trường xơ xác đến tang thương

Tuổi thơ oằn vai mồ hôi nước mắt
tuổi thơ còng lưng xuống chiếc bơm xe đạp
tuổi thơ bay như lá ngã tư đường

Bịt mắt bắt dê đâu cũng đụng thần đồng
mở mắt… bóng nhân tài thất thểu

Ai ?
không ai

Vết bầm đen cúi đầu lặng thinh

*

Xứ sở thật thà
sao thật lắm thứ điếm
điếm biệt thự – điếm chợ – điếm vườn…

Ðiếm cấp thấp bán trôn nuôi miệng
điếm cấp cao bán miệng nuôi trôn

Vật giá tăng
vì hạ giá linh hồn

Ai ?
không ai

Vết bầm đen vò tai

*

Xứ sở cần cù
sao thật lắm Lãn Ông
lắm mẹo lãn công

Giả vờ lĩnh lương
giả vờ làm việc

Tội lỗi dửng dưng
lạnh lùng gian ác vặt
Ðạo Chích thành tôn giáo phổ thông

Ào ạt xuống đường các tập đoàn quân buôn
buôn hàng lậu – buôn quan – buôn thánh thần – buôn tuốt…
quyền lực bày ra đấu giá trước công đường

Ai ?
không ai

Vết bầm đen nhún vai

*

Xứ sở bao dung
sao thật lắm thần dân lìa xứ
lắm cuộc chia li toe toét cười

Mặc kệ cỏ hoang cánh đồng gái góa
chen nhau sang nước người làm thuê

Biển Thái Bình bồng bềnh thuyền định mệnh
nhắm mắt đưa chân không hẹn ngày về

Ai ?
không ai

Vết bầm đen rứt tóc

*

Xứ sở kỷ cương
sao thật lắm thứ vua

vua mánh – vua lừa – vua chôm – vua chỉa
vua không ngai – vua choai choai – vua nhỏ…

Lãnh chúa xứ quân san sát vùng cát cứ
lúc nhúc cường hào đầu trâu mặt ngựa

Luật pháp như đùa như có như không có
một người đi chật cả con đường

Ai ?
không ai

Vết bầm đen gập vuông thước thợ

*

?…
?…
?…

*

Ai ?
Ai ?
Ai ?

Không ai !
Không ai !
Không ai !

Tự vấn – mỏi
vết bầm đen còng còng dấu hỏi

*

Thôi thì ta trở về
còn trang giấy trắng tinh chưa băng hoại
còn chút gì le lói ở trong lòng

*

Ðôi khi nổi máu lên đồng
hồn thoát xác
rũ ruột gan ra đếm

Chích một giọt máu thường xét nghiệm
tí trí thức – tí thợ cày – tí điếm
tí con buôn – tí cán bộ – tí thằng hề
phật và ma mỗi thứ tí ti…

Khốn nạn thân nhau
nặng kiếp phân thân mặt nạ

Thì lột mặt đi lần lữa mãi mà chi
dù dối nữa cũng không lừa được nữa
khôn và ngu đều có tính mức độ

*

Bụng dạ cồn cào bất ổn làm sao
miếng quá độ nuốt vội vàng sống sít
mất vệ sinh bội thực tự hào

Sự thật hôn mê – ngộ độc ca ngợi
bệnh và tật bao nhiêu năm ủ lại
biết thế nhưng mà biết làm thế nào

Chả lẽ bây giờ bốc thang chửi bới
thầy chửi bới nhe giàn nanh cơ hội

Chả lẽ bốc thang cỏ khô nhai lại
lạy ông-cơ-chế lạy bà-tư-duy
xin đừng hót những lời chim chóc mãi

Ðừng lớn lối khi dân lành ốm đói
vẫn còng làm cho thẳng lưng ăn

Ðổi mới thật không hay giả vờ đổi mới?
máu nhiễm trùng ta có thể thay chăng?

*

Thật đáng sợ ai không có ai thương
càng đáng sợ ai không còn ai ghét

Ngày càng hiếm hoi câu thơ tuẫn tiết
ta là gì ?
ta cần thiết cho ai ?

*

Có thể ta không tin ai đó
có thể không ai tin ta nữa
dù có sao vẫn tin ở con người

Dù có sao
đừng khoanh tay
khủng khiếp thay ngoảnh mặt bó gối

Cái tốt nhiều hơn sao cái xấu mạnh hơn ?
những người tốt đang cần liên hiệp lại!

*

Dù có sao
vẫn Tổ Quốc trong lòng
mạch tâm linh trong sạch vô ngần
còn thơ còn dân
ta là dân – vậy thì ta tồn tại

*

Giọt từng giọt
nặng nhọc

Nặng nhọc thay

Dù có sao
đừng thở dài
còn da lông mọc còn chồi nảy cây.

-----
(1) thơ Chế Lan Viên

nguồn: thica.net

Kim Mộc Thủy Hoả Thổ

Bài này tôi viết xong năm 1991, năm 1992 thì in ở tạp chí Cửa Việt do anh Hoàng Phủ Ngọc Tường làm Tổng biên tập. Vừa in xong thì tạp chí Cửa Việt cũng bị đình bản và ông Hoàng Phủ Ngọc Tường mất việc từ hồi đó vì bài thơ này. Và cũng phải sau 5 đến 7 năm thì mới có một cách nhìn nhận bình thường về bài thơ và cho đến bây giờ thì một phần nào đó những điều mình muốn trình bày lại bị lỗi thời rồi, nhưng cũng còn đôi điều có thể nói lại với nhau được.

Mời nghe Nguyễn Duy đọc bài thơ - tiếc không đủ bài



Đọc thơ Kim Mộc Thủy Hỏa Thổ

LTS: Thơ xưa, Quỉ Cốc Tử nói rằng: “Quản Trọng đạt thời sớm, Khương Tử Nha thì muộn – Thạch Sùng giàu, Mông Chính thì bần cùng – Bành Tổ sống lâu, Nha Uyên chết yểu – cả sáu người đó đều nằm trong Ngũ Hành”. Nay cuộc sống nhìn từ gần, hóa ra mọi sự lố lăng, nhếch nhác, mắc cười, vỡ mộng… tất thảy cũng đều là trò chơi của Kim Mộc Thủy Hỏa Thổ. Bài thơ này đọc thì cười ngất, nhưng cười xong thấy lạnh buốt tủy sống, như rơi vào cõi thái âm. Thơ Nguyễn Duy vẫn bông đùa như vậy.

I.
Quả đất nóng dần lên
tầng ôzôn có vấn đề gì đó

Sọ dừa gặp vấn đề trì trệ
tri thức nhồi vào tri thức cứ phòi ra

Mắt vấn đề toét tai vấn đề ù
bất an vấn đề giấc ngủ

Sâu rầy đang vấn đề cánh đồng
rừng cây vấn đề cháy và trụi

Nón hành khất ngã vấn đề xó chợ
trẻ lang thang vấn đề bụi đời

Lổn nhổn hành tinh vấn đề đẻ và đói
chiến trận tuôn vấn đề đỏ lòm.

*

Chó cứ sủa người cứ đi
những con đường đầy vấn đề ổ gà

Những nhịp cầu chông chênh quá tải
vấn đề nay mai sập bất cứ lúc nào

Những giống người tham gặm nhấm cả trời đất
vấn đề ngày kia thiên nhiên ăn thịt tuốt

Vấn đề nước cầm đầu lũ lụt
vấn đề lửa thủ phạm hoả hoạn

Khủng hoảng thiếu thần linh
Khủng hoảng thừa yêu quái

Ðại loạn thay cái thiên hạ rắc rối
vấn đề tầng ôzôn cả thôi .

II.
Lục bục bụng dạ sôi
ruột gan vấn đề gì đó

Nghe chừng lục phủ ngũ tạng đều cọt kẹt
sida giác quan? ung thư toàn thân?

Không thể nói rằng ta bất cần
ta cần sống và cần đủ thứ

Cần dinh dưỡng cần khí thở
cần giấc mơ nõn ngọn rau xanh

Cần phút lặng thinh mặc niệm những mối tình quan họ
những người tình không giao phối bao giờ

*

Thất xà ngóc cổ trong hũ rượu
nọc rắn tuần hoàn bổ âm bổ dương

Ðộc trị độc nhộn nhạo huyết quản
lúc nhúc hổ mang khè hang hốc xương

Gần đây ta ngài ngại đi ra đường
dù chả để làm gì ta muốn ngồi một mình

Vu vơ một mình trống rỗng một mình
ta sờ sợ nơi nào nhiều khôn vặt ít thông minh

Ta nhờn nhợn cái há mồm vĩ nhân tôm cá
khạc đủ đồ nghề thằng nọ con kiạ

Ta mặc cảm cái bóng đèn điện không có điện
lủng lẳng trần nhà thường làm ta giật mình

Ta ngan ngán bóng quan hoạn gỉa thiến gỉa đạo
vừa ăn hoa hồng vừa xơi hoa đào

Những phường buôn cứt bán chó
nợ khó đòi thì làm gì nào

Những bất ổn đầy rẫy
thì đã sao ? thì làm sao ?

Có người thách ta đánh nhau
ta bảo ta yếu rồi ta lại không có võ

Có kẻ thách ta chửi nhau
ta bảo ta vừa bị mất trộm cả sọt từ ngữ

Có đứa thách ta nhổ vào mặt nó
ta bảo ta hết đờm rồi .

*

Ta chúi mữi hà hơi lên trang bản thảo
hô hấp nhân tạo những con chữ khó thở

Ta khao khát tiếng hát giun dế
không kiểm duyệt không biên tập

Ta ao ước cái bay chim chóc
không hộ chiếu không biên giới

Chó già giữ xương mèo già hoá cáo
ta già ta hoá trẻ con

Thiêng liêng thay khoảng lặng cô đơn
người hoá thánh chỉ khoảng khắc ấy

III.
Nóng quá trằn trọc quá
tầng ôzôn có vấn đề gì đó

Quạ cũ kêu sương ươn ướt dĩ vãng
tiếng cú rạch trời rơi từng giọt bầm đêm

Giấc mê mệt thiêm thiếp chiêm bao trắng
loạng quạng ma nhảy nhót trước thềm

Thử nhập đồng khúc tăng gô quỉ
chợt thấy mình thối rữa từ từ

Kèn trống rỗng mọc móng mọc vuốt
gầm gừ đèn lân tinh nhờ nhợt

Ú ớ mồ hôi
chân lỡ nhảy -- phải nhảy -- cứ nhảy ...

*

Bước nhảy nảy tư duy thị trường
kinh doanh xác mình dù giá thậm rẻ mạt

Quạ có mua ta bán trọn gói
hoặc bán từng phần trước khi thối rữa hết

Cú có mua ta chấp nhận hạ giá
chấp nhận cho trả góp từng phần

Như kiểu bán từng phần rừng-bể-núi-sông
từng khúc ruột đất từng mẩu mặt
bằng từng miếng địa ốc

Thời buổi thị trường mọi việc đều có thể
có thể nước này mua trọn nước kia

Có thể lập những tập đoàn siêu quốc
những quốc gia mất nước từng phần

Cái xác ta thì có nghĩa lý gì
ta tự tháo khớp và tự bán

*

Chuyện xưa ông lão kiết dạy con:
'Khi cha chết xả xác cha mà bán ...'

Ta thì phải tự tay làm lấy
sợ các con chia chác không đều

Tự đọc điếu văn soạn sẵn vĩnh biệt mình
tự giải thoát một thời mộng mị

Cuốn gói hồn đi kinh tế mới vầng trăng
cấy lúa trồng khoai Kim Mộc Thuỷ Hoả Thổ

Ta đi đây ... kinh tế mới vũ trụ
vượt tầng ôzôn đang có vấn đề

IV.
Ngôi sao xa xôi bất ngờ đổi ngôi
ánh sao băng chợt đọng đẫm hố mắt

Ngọn gío thông thường lay ta tỉnh giấc
khí thở thông thường thoi thóp lại ta rồi

Ta bịch về mặt đất bất ổn
nhố nhăng đến chết nết không chừa

Lại lục bục bụng sôi
lại ruột gan vấn đề gì đó

Lại thừ nhớ những mối tình quan họ
những người tình không giao phối bao giờ

Lại đi đưa những đám ma từ ngữ
xác chữ chôn đầy nghĩa địa giấy vô hình

Lại khốn khổ với sọ dừa trì trệ
nhồi tri thức vào tri thức cứ phòi ra

Lại càu nhàu quả đất nóng dần lên
nghi tầng ôzôn có vấn đề gì đọ

V.
Ta lững thững xách sọ dừa đi chợ
tìm chú vịt tàu lai thím vịt xiêm

Ẩn sĩ Lêguym toạ thiền giữa chợ
gia vị ê hề những chua chát đắng cay

Những quàng quạc đành đạch âm nhạc
những cua ốc nghêu sò nguồn thi hứng tràn đầy

Những cuốn muống non ròng ròng ứa nhựa
oái oái khoái cái roi rói chợ

Cứ thế bình tâm cân bằng dần các thứ
ngà ngà say men chợ thường ngày

Cứ phảng phất thơm chùa những hồng hào má
những thắm cười tươi như hoa nhà ai

cứ ấn tượng bàn tay bậc thầy mổ cá
bái phục giáo sư vặt lông vịt thiên tài

Tiết vịt sống hài hoà lòng vịt chín
món tiết canh thần tiên lấp lỗ hổng sọ dừa

*

Vào cuộc nhậu có kẻ rất sợ tiết
dù ở đời họ máu tiết canh nhau

Thì làm sao
thì làm gì nào

Thì ta thi tài với con nít lối xóm
cờ tướng cờ vua cờ ngựa cờ ô ...

Và chơi lại trò xưa đơn giản như là không có gì
ván âm dương Kim Mộc Thuỷ Hoả Thổ

Năm ô cờ sắp xếp cả thiên hạ
ngồi xổm chơi hay bệt đất thì tuỳ

Và nghêu ngao lõng thõng hò vè
Và chơi lại trò xưa đơn giản như là không có gì
ván âm dương Kim Mộc Thuỷ Hoả Thổ

Năm ô cờ sắp xếp cả thiên hạ
ngồi xổm chơi hay bệt đất thì tuỳ

Và nghêu ngao lõng thõng hò vè
giun dế du dương ễnh ương đắm đuối

Và ngạo nghễ khúc đồng dao nhăng cuội
lời trẻ con phấp phới ngũ hành kỳ.

Cuối năm con Dê (1991)
Đầu năm con Khỉ (1992)


Nguồn: Bài thơ đăng trên Cửa Việt 16, qua số 17 thì Cửa Việt bị đình bản. Trên trang tapchinhavan và nhiều trang web khác không có phần LTS như trên. Phần chapeau cop từ kichbu.blogspot.com, phần bài thơ lấy từ thica.net

Nguồn: các ý kiến của Nguyễn Duy trích dẫn trong bài (phần lớn) lấy từ trang giaodiemonline