Nguyễn Duy - Thơ tặng người ăn mày

nhà thơ Nguyễn Duy
qua nét bút Trịnh Công Sơn

Hồi hôm trời mưa, ngồi nghe Đoàn Chuẩn Từ Linh chọn nhạc cho entry sắp post, vừa lang thang lướt net. Vào facebook thấy link này Xả súng kinh hoàng tại UBND TP Thái Bình: Bắn bốn cán bộ rồi tự sát  tự dưng hết muốn nghe nhạc, tìm đọc lại bài Thơ tặng người ăn mày của Nguyễn Duy.

Bài thơ nguyên có tên Nhà Thơ và Người Ăn Mày, sau đem in mới đổi lại tên thành Thơ Tặng Người Ăn Mày. Hãy nghe Nguyễn Duy kể lại hoàn cảnh ra đời của bài thơ

Đây là bài thơ tôi viết trong vụ lụt năm Quý Sửu, 1973 tại Thanh Hoá, một trong những bài thơ phá cách hồi đó, vì lúc đó người ta thường làm những bài thơ kiểu tụng ca, minh hoạ, còn những điều nói thẳng nói thật về thực trạng xã hội rất khó phổ biến. Không những không được thông cảm mà đôi khi còn bị tai hoạ nữa. Bài này là một trong những thí dụ. Thanh Hóa quê tôi có rất nhiều vua, có tới 5 đời vua, 2 đời chúa... Có thể nói là nhiều đời vua nhất trong lịch sử Việt Nam, nhưng đồng thời ở quê tôi cũng là nhiều ăn mày nhất. Cũng không hiểu tại sao lại có những nghịch lý như vậy, chỉ ghi nhận thế thôi. Ngày xưa người ta có nói: Thái Bình đẹp lắm ai ơi/ Tay bị tay gậy khắp nơi tung hoành, nhưng về sau thì chính người dân Thái Bình còn phải đón tiếp ăn mày của Thanh Hoá ra. Những đoàn đi ăn xin rất hùng hậu, có xe ô-tô chở, có trưởng đoàn, có giấy giới thiệu để đi: Tự túc lương thực. Hồi tôi đi làm vở múa Hạn hán và cơn mưa, tôi có về Thái Bình, nằm ở Quỳnh Phụ mấy tháng, nghe người dân ở đây kể lại rằng "Dân Thanh Hoá nhà ông ra đây tàn phá quê tôi ghê gớm lắm!" Tôi lại nhớ tới vụ lụt năm 1973, người ăn xin đầy đường, nhiều người đem con đi cho... Lúc đó tôi là một người lính nghèo, bản thân không có tiền, đi tầu từ Hà Nội về Thanh Hoá cũng phải lậu vé, mà chữ nghĩa thì chả giúp gì được người đói cả. Đó là xuất xứ của bài Thơ tặng người ăn mày.

Sau này tôi cứ bị ám ảnh mãi vì cảm giác gặp những người ăn mày hồi đó và tôi tự nghĩ nếu mà mình viết được cái gì với một tâm trạng thực, tấm lòng thực, chia sẻ được với tình cảnh thực của mọi người thì thú vị hơn là làm một công việc của một anh hề, một anh bồi bút. Vì nỗi ám ảnh như vậy, tôi nghĩ rằng mình làm thơ bằng những xúc cảm, thích thú của mình, chứ không phải vì những đồng nhuận bút, để viết, để in...

Và nghe tác giả đọc bài thơ

Đọc thơ

Ăn mày là ai? ăn mày là ta
Đói cơm rách áo hóa ra ăn mày
(Ca dao)

Sân ga Thanh Hóa chiều mưa đổ
một người mẹ dắt con
một em bé mắt tròn đen lay láy
một bàn tay run run chìa ra đấy
một thều thào như với riêng tôi:
"ơi các ông, các bà, các anh, các chị
ai làm ơn nuôi cháu nên người?"

Trả lời thế nào với cái nhìn đen láy
với bàn tay run run chìa ra đấy?
tôi nhận ra bàn tay vàng móng ấy
tay cấy cày làm hột gạo nuôi tôi

Bây giờ đồng trắng nước trôi
bàn tay chìa vào mặt tôi gấp gáp
hay là chính mẹ tôi từ trong đất
dắt đất lên để thử lòng tôi chăng?

Tôi giấu mặt vào giữa đám đông
tay lần mãi cái hầu bao rỗng lép
chả lẽ moi ra một nhúm ngôn từ đẹp
trả vào cái lòng tay trũng như đồng chiêm
đang ngửa lên?

Nhận về nuôi giúp mẹ đứa bé em?
chữ nghĩa tôi không sàng thành gạo
trong túi chỉ còn lạo xạo dăm bài thơ

Như đứa con bất hiếu tôi quay đi
xin nhận lấy tròn đen hai con mắt
hai con mắt trẻ thơ thành hai con ong đất
đào thịt chui vào ngực tôi

Hai con ong tôi xin tự nguyện nuôi
để cho mũi nọc ong độc địa
xâm lên vách tim tôi một dòng mai mỉa:
"cảm ơn lòng nhân ái của nhà thơ"

(Quê nhà, vụ lụt năm Quý Sửu - 1973, tập thơ Quà tặng - 1990)
Nguồn: thivien.net

Mời nghe Nguyễn Duy đọc thêm vài bài thơ