Nghệ ngữ

Trước đây có quen một cô giáo, bố người Nam tập kết ra bắc, làm việc trong một lâm trường ở Nghệ An, gặp mẹ cô, rồi sinh cô ra ở đấy. Sau 1975 cả nhà theo cha về nội. Những chiều buồn cổ thường hay nói giọng Nghệ cho nghe, rồi hát những bài ca về quê ngoại. Nhờ cô, tôi quen với điệu hát ví, dặm; biết thêm một số từ địa phương như mấn = váy, .. Thỉnh thoảng nhắn tin trêu cổ:

- mac man ji ko ?

- ko

- o truong hả

- da

- ui zoi, o truong, khong mac man. Uoc ji duoc dom cai hay.

- uhm, lieu hon. nghi bay ba.

Cứ tưởng quen cổ, biết dược lắm Nghệ ngữ rồi. Hôm nay lò mò vào blog Hương Ngàn, đọc bài thơ Nghệ Ngữ mới biết để hiểu được gái Nghệ, còn phải học nhiều ..

NGHỆ NGỮ

Mời  ênh  về xứ Nghệ quê em

Nhút có mặn, trôốc cá tràu nấu dấm
Cứ ăn đi, gấu quê em trắng lắm
Cơm cứ là  chộ khu đọi ênh nà.

Trưa gió Lào nóng rứa ngủ được mô
Em dắc ênh lên rú mà nhởi cấy
Bòe từng bầy, con mô con nấy
Béo mượt lôông,ngong  rành ưng ênh ơi!

Và buổi triều ra rọng muống, gừn thôi
Em xuống hái, ênh cứ dường mà đứng
Có thương em, ênh cụng đừng có xuống
Đỉa hấn bu, ênh bứt nỏ ra mô!

Túi trằng trăng sáng vằng vặc rứa tề
Em dắc ênh đi nhởi nhà hàng xóm
Họ có trêu ênh đừng rầy, đừng thẹn
Trạng mà cười, nỏ can chi mô ênh.

Nếu khôông chê em tóm, em đen
Ênh  nhủ mẹ sắm trù cau, chai riệu
Dạm ngọ, bỏ trù, mần dăm mâm liều liệu
Để mình thành nhôông – gấy của nhau.

Em sẽ ở ăn có trước có sau
Dù  ngài xấu nhưng lòng em chung thủy.
Em sẽ thương  ênh từ khi còn trẻ
Đến khi ênh ngồi trúc cúi quá tai…

Khi nại đến dừ em nói hơi dài
Ênh có nghe nhưng chắc chi đã hiểu
Thôi dừ ri: ênh đi mua tài liệu
Em dạy ênh hòc Nghệ ngự nha ênh!

Nguồn: http://nhatthanhho.blogspot.com/2015/04/nghe-ngu.html
(bài gốc được minh họa bằng hình của cô con gái rất xinh của chính tác giả, ko dám lấy về nên thay bằng hình bìa album Gái Nghệ của Phạm Phương Thảo)

Bài thơ tác giả sáng tác dùng làm ngữ liệu dạy học cho tiết từ ngữ địa phương xứ Nghệ. Bảng giải nghĩa từ sau đây có tham khảo còm và recom trong bđd. Ai muốn hiểu thêm, có thể tham khảo bài giải thích của của chính tác giả, ở bài Xứ Nghệ

Từ mới:

ênh = anh

* Nhút = một đặc sản xứ Nghệ, làm từ xơ mít đem muối. 

[Ở Nghệ nghe cô ấy kể có một đặc sản nữa là châu chấu rang; ngon, giàu đạm, có tác dụng bổ dương. Bản thân tôi thì thấy người Nghệ có đặc điểm là kho cá kho thịt rất thích bỏ bột nghệ].

trôốc  = đầu

cá tràu = cá lóc, cá quả

* gấu = gạo.

chộ = thấy

khu = đít

đọi = tô

Cơm cứ là  chộ khu đọi = Cơm trắng, trong đến mức có thể nhìn thâu suốt đến đáy tô. Một kiểu nói trạng (nói dóc, nói khoác) cho vui.
Để tả gạo rất chi là trắng, người Nghệ còn có cách ví von rất ấn tượng: trắng như trấp vả con gấy = trắng như bắp vế con gái.

dắc = dắt

rú = rừng

nhởi = chơi

Bòe = bò

Béo mượt lôông, ngong rành ưng ênh ơi! = ?

buổi triều = buổi chiều

rọng = ruộng

gừn = gần

dường = bờ

hấn = hắn

bứt = rứt, lấy ra.

* tóm = ốm

nhôông - gấy = dông cấy, chồng vợ

ngài = người

trúc cúi = đầu gối

trúc cúi quá tai = kiểu ngồi của người rất già yếu

khi nại đến dừ = khi nãy đến giờ

hòc = ?

Như từng nhận xét (trong entry Giọng Huế) nếu hiểu răng ri mô rứa .. là tiếng Huế, hay nhởi, trốôc, chộ, đọi, .. là Nghệ ngữ thì thật ra không tồn tại cái tiếng Huế hay Nghệ ngữ. Vì như có thể thấy trong bảng từ trên, trừ một số rất ít từ (có đánh dấu *), còn lại đều thuộc vốn từ vựng chung của các địa phương từ Huế đến Nghệ. Giữa các địa phương trên không khác nhau ở vốn từ mà khác nhau ở cái giọng. Nói chung, giọng Huế nhẹ, càng ra phía bắc giọng càng nặng, đến Nghệ thì nghe như mỗi tiếng đều được phát âm với thanh nặng.

Một khác biệt đáng kể nữa là ở một số âm vần. Người Huế o thường phát âm thành oa, như nói > noái; đói > đoái .., n thành ng, như ăn > ăng, hòn > hòong; đại khái thế. Ở Nghệ, trong bảng từ trên thấy có anh > ênh, nhưng không rõ chim manh manh có nói là chim mênh mênh, hạnh phúc có nói là hệnh phục ? Chiều nói thành triều, bò nói thành bòe cũng rất lạ, không rõ liệu chạy có nói thành trạy, cò có nói thành còe ? hay đấy chỉ là những trường hợp cá biệt ?

*

Học mệt rồi hầy. Thôi, giải lao nà. Nghe Mèo Mun kể chuyện thời đi học bằng giọng Nghệ cho vui.