Hạ nhật tuyệt cú

 夏日絕句

生當作人傑， Sanh đương tác nhân kiệt,

死亦為鬼雄。 Tử diệc vi quỷ hùng.

至今思項羽， Chí kim tư Hạng Vũ,

不肯過江東。 Bất khẳng quá Giang Đông.

李清照 Lí Thanh Chiếu.

Giản thể.

生当作人杰，死亦为鬼雄。

至今思项羽，不肯过江东。

Nghĩa. Bài tuyệt cú viết trong ngày hè.

Sống thì phải làm người hào kiệt, 

Chết cũng làm ma anh hùng.

Đến nay vẫn nhớ Hạng Vũ (sau khi thất bại), 

(Thẹn với người Giang Đông nên chịu chết mà) không trốn qua Giang Đông (chờ cơ khôi phục).

Chú.

- 人傑 nhân kiệt: bậc hào kiệt trong đời. Hán Cao tổ Lưu Bang từng ca ngợi Trương Lương, Tiêu Hà và Hàn Tín (ba vị khai quốc công thần của nhà Hán) là “nhân kiệt” 

- 鬼雄 quỷ hùng: anh hùng trong loài quỷ. Khuất Nguyên trong bài Quốc thương viết tế tướng sĩ trận vong có câu: Thân ký tử hề thần dĩ linh, Hồn phách nghị hề vi quỷ hùng (Thân mất rồi anh linh vẫn còn, hồn phách trở thành quỷ anh hùng).

- 項羽 Hạng Vũ, tức Tây Sở Bá Vương, người cùng Lưu Bang tranh đoạt thiên hạ.  

- 江東 Giang Đông, nơi thủa ban đầu Hạng Vũ theo người chú khởi binh chống Tần. Trong trận Cai Hạ, Hạng Vũ thua to, chỉ còn ít quân lính theo hầu, chạy đến bờ sông Ô giang. Tại đây có người cắm thuyền đợi ông vượt sông qua Giang Đông tìm cơ phản công. Nhưng Hạng Vũ tự thẹn vì đã dẫn mấy ngàn con em Giang Đông ra trận, nay trở về chỉ được mấy người. Bèn tự sát, tặng đầu mình cho người dân Giang Đông đem đi lãnh thưởng.

李清照 Lí Thanh Chiếu là nữ từ gia nổi tiếng thời Tống, được người Tàu tôn xưng là “Thiên hạ đệ nhất tài nữ”. Bà sinh ra trong gia đình thế tộc, cha mẹ đều là người giỏi văn chương; lớn lên lấy chồng cũng thuộc dòng dõi quyền quý. Gặp buổi loạn li, cha mẹ hai bên dính líu vào những phe phái trong triều đấu đá nhau, nên cuộc đời bà cũng đắng cay nhiều nỗi. 

Bài thơ trên đây bà viết khi quân Kim tiến vào Trung nguyên, quân binh nhà Tống nhiều nơi không đánh mà chạy.

Tạm dịch.

Sống phải làm hào kiệt, 

Chết thành ma cũng hùng. 

Nhớ Hạng Vũ thà chết,

Không chịu lánh Giang Đông.  

Mấy ngày này đang có biểu tình "bạch chỉ" ở Tàu. (Hình nytimes)