Quan thương thử

官倉鼠  

官倉老鼠大如斗，
見人開倉亦不走。
健兒無糧百姓饑，
誰遣朝朝入君口？
曹鄴

Giản thể

官仓鼠  

官仓老鼠大如斗，见人开仓亦不走。
健儿无粮百姓饥，谁遣朝朝入君口？
曹邺

Âm Hán Việt

Quan thương thử

Quan thương lão thử đại như đẩu,
Kiến nhân khai thương diệc bất tẩu.
Kiện nhi vô lương bách tính cơ,
Thùy khiển triêu triêu nhập quân khẩu?
Tào Nghiệp

Chú thích

- 官倉 quan thương: kho của quan phủ, tức kho nhà nước.

- 老鼠 lão thử: con chuột. 老 lão là tiếng thường được thêm trước họ hoặc tiếng xưng hô để tỏ ý kính trọng hoặc thân mật, vd Lão Vương: ông Vương, lão Lí: anh Lí, lão sư: thầy. Cách dùng này cũng áp dụng cho một số loài vật mà người xưa tôn kính hoặc sợ hãi: lão ưng: con chim ưng, lão hỗ: con cọp, lão thử: con chuột. (老 lão nghĩa thường dùng là già)

- 斗 đẩu: đơn vị đo lường dung tích xưa. Mười thưng là một đấu (十升為一斗).

- 健兒 kiện nhi: chỉ người thân thể to khỏe. Ở đây chỉ  tướng sĩ bảo vệ chốn biên cương. Hiện nay 健兒 thường dùng để chỉ tuyển thủ thể dục). 健 kiện: khỏe mạnh. 兒 nhi: nghĩa thường dùng là trẻ con, nhưng ở đây là trợ từ, kết hợp với kiện để tạo thành một danh ngữ. 

- 無糧 vô lương: không có lương thực.

- 百姓 bách tính: trăm họ, chỉ dân chúng.

- 朝朝 triêu triêu: sáng sáng, ngày ngày. 朝 triêu: buổi sáng.

曹鄴 Tào Nghiệp là nhà thơ thời Vãn Đường, ngày sinh năm mất chưa rõ. Nhà nghèo, 9 lần đến Trường An ứng thí đều hỏng, mãi đến năm 850 mới đỗ tiến sĩ, sau đó ra làm quan, từng giữ chức Thứ sử Dương châu, lang trung bộ Lại. 

Bài thơ trên đây ông viết khi làm thứ sử ở Dương Châu (khoảng thời gian 860 - 874), khi chứng kiến cảnh đục khoét của đám quan lại đồng liêu. Và đã ko thể ko bật ra câu hỏi: 誰遣 thùy khiển: ai khiến .. ? 

Nghĩa

Chuột kho quan

Con chuột trong kho nhà quan to như cái đấu. Thấy người mở cửa kho cũng không chạy. Quân lính nơi biên cương không có lương ăn, dân chúng đói khổ, Ai khiến đổ vào miệng mày hằng ngày?

Tạm dịch

Con chuột kho quan to hết sẩy,

Thấy người mở cửa chẳng thèm chạy.

Lính không lương dân đói xác xơ,

Ai khiến ngày ngày mày đớp vậy?

.

Đọc thêm vài bản dịch thơ thấy trên trang thivien . net

.

Chú chuột kho quan bằng cái đấu,

Thấy người mở kho cứ đứng ngó.

Lính chẳng lương ăn, dân đói meo,

Ai để ngày ngày vào miệng chú?

Khương Hữu Dụng

.

Kho quan cậu chuột to như đấu

Thấy kẻ mở kho không chạy giấu

Lính tráng không lương, dân đói meo

Ngày ngày ai trút vô mồm cậu?

Lê Nguyễn Lưu

.

Tranh của DAD, lấy trên mạng.