Tại sao chữ Hán latin hóa không thành công

Sau khi tiếp xúc phương Tây, giới tinh hoa TQ nhận ra các nhược điểm nghiêm trọng của chữ Hán. Từ cuối thế kỷ 19, họ bắt đầu nghiên cứu cải cách Hán ngữ theo hướng phiên âm hóa chữ Hán do nhà truyền giáo người Ý Matteo Ricci đề ra năm 1605. Đầu tiên họ làm ra chữ thiết âm (1892), đến 1911 đã đề ra 28 phương án chữ phiên âm. Thời Ngũ Tứ, nhiều học giả đòi bỏ chữ Hán, dùng chữ phiên âm. Năm 1918, TQ ban hành phương án “Chú âm Tự mẫu” dùng 39 chữ cái ghi âm Hán ngữ, là công cụ để nghiên cứu phần ngữ âm tiếng Hán. Phương án này hiện vẫn dùng ở Đài Loan và trong các tự điển của TQ.

Năm 1952, Mao Trạch Đông chỉ thị cải cách chữ Hán phải theo xu hướng phiên âm chung của thế giới. Năm 1954 TQ lập Ủy ban Cải cách chữ viết, tiến hành cải cách chữ Hán với quy mô lớn chưa từng có. Ngô Ngọc Chương, Chủ nhiệm Ủy ban, nói: TQ sau này sớm muộn sẽ phải chuyển sang dùng chữ phiên âm (tức chữ biểu âm), đây là quy luật khách quan phát triển chữ viết của thế giới; nhưng TQ không chủ trương bỏ chữ Hán…

Cải cách chữ viết đã đạt được thành tựu quan trọng: – Đơn giản hóa (bớt nét) được vài nghìn chữ Hán để chữ trở nên dễ học dễ nhớ; – Làm ra Phương án Pinyin Hán ngữ dùng chữ cái Latin có thể ghi chú âm (phiên âm) cho chữ Hán, mã hóa chữ Hán đưa vào máy tính, đánh chữ trên máy tính và smartphone, quốc tế hóa chữ Hán; – Chuẩn hóa chữ Hán, xác định Tiếng Phổ thông (Standard Mandarin) là tiếng nói của toàn dân. Các thành tựu trên đã được luật hóa và áp dụng trong cả nước, giúp nâng cao tỷ lệ biết chữ, thống nhất ngôn ngữ. Hiện nay TQ đã áp dụng rộng rãi chế độ “Nhất ngữ Song văn”(Một tiếng nói, hai chữ viết): Toàn dân nói một thứ tiếng Phổ thông; chữ Hán là chữ viết pháp định, vẫn dùng như cũ, kèm theo dùng chữ Pinyin Hán ngữ để ghi âm chữ Hán.

Từ 1986, Ủy ban Cải cách chữ viết TQ ngừng đặt vấn đề làm chữ biểu âm thay chữ Hán, và nói tương lai chữ Hán sẽ do các thế hệ sau quyết định. Nghĩa là rốt cuộc TQ đã không đạt được mục tiêu tạo ra loại chữ biểu âm thay cho chữ Hán. [1]

Minh họa sự việc tiếng Hán rất nhiều tiếng đồng âm là bài vè sau, do Triệu Nguyên Nhiệm (趙元任) viết khoảng 1930.

Nếu đọc bằng tiếng Quan thoại thì cả bài chỉ có mỗi một âm /shi/

石室詩士施氏，嗜獅,
誓食十獅。
施氏時時適市視獅，十時,
適十獅適市。
是時, 適施氏適市.
施氏視是十獅，恃矢勢,
使是十獅逝世。
施氏拾是十獅屍。適石室。
石室濕,施氏使侍拭石室,
石室拭,施氏始試食是十獅屍。
食時。始識是十獅屍是十石獅屍。
試釋是事。
Phiên âm Hán Việt:
thạch thất thi sĩ thi thị, thị sư,
thệ thực thập sư.
thi thị thì thì thích thị thị sư, thập thì,
thích thập sư thích thị.
thị thì, thích thi thị thích thị.
thi thị thị thị thập sư, thị thỉ thế,
sử thị thập sư thệ thế.
thi thị thập thị thập sư thi. thích thạch thất.
thạch thất thấp, thi thị sử thị thức thạch thất,
thạch thất thức, thi thị thủy thí thực thị thập sư thi.
thực thì. thủy thức thị thập sư thi thị thập thạch sư thi .
thí thích thị sự.
Tạm dịch:
Thi sĩ họ Thi ở trong hang đá, thích ăn sư tử,
Thề ăn thịt 10 con sư tử.
Chàng họ Thi thường vào chợ tìm sư tử, một hôm lúc 10 giờ,
Có 10 con sư tử đến chợ.
Lúc đó, gặp chàng Thi cũng ở chợ.
Chàng Thi khi nhìn thấy 10 con sư tử, liền rút tên bắn,
Làm 10 con sư tử chết ngay.
Chàng Thi gom 10 xác sư tử, đem về hang đá.
Hang đá ẩm thấp, chàng Thi sai người dọn dẹp cho khô,
Khi hang đá khô ráo, chàng Thi bắt đầu ăn xác 10 con sư tử.
Ăn vào, mới biết 10 xác sư tử đó là 10 xác sư tử bằng đá.
Đố biết đó là chuyện gì. [2]

---

[1] Nguyễn Hải Hoành, http://nghiencuuquocte.org/2020/06/29/viet-nam-cai-cach-thanh-cong-chu-viet-trung-quoc-thi-khong/

[2] fb Trần Anh Đức. https://www.facebook.com/anhson.tranduc/posts/10217652416376793?

[3] tham khảo thêm bài trên trang baike.baidu: https://baike.baidu.hk/item/%E6%96%BD%E6%B0%8F%E9%A3%9F%E7%8D%85%E5%8F%B2/373570