Trừ dạ túc Thạch Đầu dịch

 

除夜宿石頭驛 
旅館誰相問？寒燈獨可親。
一年將盡夜，萬里未歸人。
寥落悲前事，支離笑此身。
愁顏與衰鬢，明日又逢春。戴叔倫

Chú

-          除夜 (trừ dạ): Đêm giao thừa. 宿 (túc): Nghỉ trọ, ở qua đêm. 石頭驛 (Thạch Đầu dịch): Trạm dịch ở Thạch Đầu. Thạch Đầu, địa phương nay ở tỉnh Giang Tây. 驛 dịch, nghĩa gốc là ngựa dùng đưa thư, công văn ngày xưa. Cũng dùng chỉ trạm đổi ngựa (để đưa công văn). Nơi đây cũng dùng làm nơi dừng chân dành cho người lữ hành thời xưa.

-          旅館 (lữ quán): Nhà trọ dành cho lữ khách. 誰 (thùy): Ai? 相問 (tương vấn): Hỏi han nhau, quan tâm đến nhau.

-          寒燈 (hàn đăng): Ngọn đèn lạnh lẽo, ngọn đèn trong đêm đông cô quạnh. 獨 (độc): Chỉ có, duy nhất. 可親 (khả thân): Có thể gần gũi, làm bạn.

-          一年 (nhất niên): Một năm. 將盡 (tương tận): Sắp hết, gần kết thúc. 夜 (dạ): Đêm.

-          萬里 (vạn lý): Nghìn dặm. 未歸 (vị quy): Chưa về, chưa trở lại quê nhà. 人 (nhân): Người (ở đây chỉ chính tác giả).

Hai câu thơ (3-4) này lấy ý từ bài Đông ca của Lương Vũ Đế Tiêu Diễn “一年漏将尽，万里人未归。君志固有在，妾躯乃无依。” (Nhất niên lậu tương tận, Vạn lí nhân vị quy.Quân chí cố hữu tại, Thiếp khu nãi vô y): Thời gian một năm sắp hết, Người xa vạn dặm vẫn chưa về, Chí chàng thực bền chắc, Thiếp chẳng chỗ nương thân. Trong bài thơ Tống Khâu Vi lạc đệ quy Giang Đông của Vương Duy cũng có câu tương tự: “五湖三亩宅，万里一归人。” (Ngũ Hồ tam mẫu trạch, vạn lí nhất quy nhân): Ngũ Hồ năm mẫu đất, Vạn dặm một người về.

-          寥落 (liêu lạc): Thưa thớt, lạnh lẽo, hiu quạnh. Ở đây, "寥落" vừa mang tả cảnh (thưa vắng, hiu quạnh) vừa hàm ý tả tình (cảm giác cô đơn, buồn tẻ). 悲 (bi): Đau buồn. 前事 (tiền sự): Chuyện đã qua, những ký ức cũ.

-          支離 (chi ly): Nghĩa gốc là phân tán, chia cắt, thường dùng để diễn tả tình trạng rời rạc, không trọn vẹn. Bản khác "羁离 (kê ly)." Nghĩa là "xa quê," "lưu lạc," chỉ tình cảnh người lữ khách sống xa quê hương, bấp bênh. 笑 (tiếu): Cười, ở đây là nụ cười tự giễu bản thân.此身 (thử thân): Thân này, chỉ bản thân tác giả.

-          愁顏 (sầu nhan): Gương mặt đầy nỗi buồn. 與 (dữ) cùng. 衰鬢 (suy mấn): Tóc mai đã bạc, chỉ sự già yếu.
Bản khác: 衰顏与愁鬢 (suy nhan dữ sầu mấn). Việc đảo từ không làm thay đổi ý nghĩa tổng thể, nhưng nhấn mạnh sự tiều tụy ở ngoại hình (衰顏) hơn so với cảm xúc bên trong (愁鬢).

-          明日 (minh nhật): Ngày mai. 又 (hựu): Lại, một lần nữa. 逢春 (phùng xuân): Gặp mùa xuân.
Bản khác: "去" (逢春) nghĩa là "ra đi" hoặc "đến," diễn tả sự chuyển đổi từ năm cũ sang năm mới. Dùng 又, câu thơ nhấn mạnh sự lặp lại tuần hoàn của thời gian: hết năm cũ lại đến mùa xuân. Dùng 去, câu thơ mang ý nhấn mạnh sự chuyển giao, tạm biệt năm cũ để đón mùa xuân mới.

戴叔倫 Đới Thúc Luân (732 - 789) tự Ấu Công 幼公, người Giang Tô, nhà thơ thời Trung Đường. Thủa nhỏ thông minh, trí nhớ hơn người. Đổ tiến sĩ, quan đến thứ sử, được một thời gian thì từ quan về quê ẩn dật. Đương thời ông là nhà thơ có tiếng.

Giản thể:

旅馆谁相问？寒灯独可亲。一年将尽夜，万里未归人。
寥落悲前事，支离笑此身。愁颜与衰鬓，明日又逢春。

Âm

Lữ quán thuỳ tương vấn? Hàn đăng độc khả thân.
Nhất niên tương tận dạ, Vạn lý vị quy nhân.
Liêu lạc bi tiền sự, Chi ly tiếu thử thân.
Sầu nhan dữ suy mấn, Minh nhật hựu phùng xuân.

Nghĩa:

Nơi quán trọ, nào có ai thăm hỏi, thân thiết bên mình chỉ có một ngọn đèn mờ.
Một năm, đêm cuối cùng sắp hết, quê nhà xa vạn dặm vẫn chưa về thăm được.
Xót xa nhớ những chuyện đã qua, đành gượng cười với cái thân này vậy.
Mặt mày buồn bã tóc mai thì xơ xác, sớm mai lại đón xuân sang.

Tạm dịch

Quán trọ ai thăm hỏi?
Bên nhau ngọn đèn mờ.
Một năm đêm sắp hết,
Ngàn dặm quê còn xa.
Hiu hắt buồn chuyện cũ,
Lẻ loi tự cười ta.
Mặt nhăn tóc xơ xác,
Mai lại đón xuân qua.