Tức sự

 

即事
社稷兩回勞石馬，
山河千古奠金甌。陳仁宗

Chú

-          即事 tức sự: lấy sự vật trước mắt làm đề tài làm thơ. 即 tức: ngay, tức khắc. 事 sự: việc, việc làm. "即事" có nghĩa là "việc tức thời", "việc xảy ra ngay lúc đó". Thể thơ "tức sự" thường được dùng để ghi lại những cảm xúc, suy nghĩ của tác giả khi chứng kiến một sự kiện nào đó. Ngày 17-3 năm Mậu Tý (18-4-1288), sau chiến thắng Bạch Đằng, triều đình đem các tướng Nguyên bị bắt làm lễ dâng thắng trận ở Chiêu Lăng (lăng vua Trần Thái Tông). Tại đây, vua Trần Nhân Tông trông thấy chân mấy con ngựa đá đều lấm bùn (vì trước đó quân Nguyên đã phá Chiêu Lăng và định đập bỏ ngựa đi mà chưa kịp), tức cảnh ngâm hai câu thơ này.

-          社稷 xã tắc: thần đất (xã) và thần lúa (tắc), cả hai biểu trưng cho sự sinh tồn và phát triển của một dân tộc. Nên xã tắc thường dùng phiếm chỉ đất nước.

-          兩回 lưỡng hồi: hai lần. 兩 lưỡng: hai. 回 hồi: lần. Ám chỉ hai cuộc xâm lược của quân Nguyên vào Đại Việt (1257-58 và 1285).

-          勞 lao: cực nhọc, vất vả.

-          石馬 thạch mã: ngựa đá. Chỉ những con ngựa đá ở Chiêu lăng.

-          山河 sơn hà: non sông, đất nước.

-          千古 thiên cổ: nghìn đời.

-          奠 điện: đặt, định, củng cố, xây nền móng.

-         金甌 (kim âu): "Kim" là vàng, "âu" là cái chén, cái bát. "Kim âu" là cái chén vàng, được dùng để tượng trưng cho sự vẹn toàn và vững chắc của đất nước.

Âm

Xã tắc lưỡng hồi lao thạch mã,
Sơn hà thiên cổ điện kim âu.

Dịch

Xã tắc hai phen chồn ngựa đá,
Non sông nghìn thuở vững âu vàng.
(Trần Trọng Kim)