Siddhartha và Zorba

 

Siddhartha và Zorba: Hai hành trình, một nỗi khao khát sống

I. Giới thiệu

Siddhartha, nhân vật chính trong tiểu thuyết cùng tên của Hermann Hesse (1922), và Alexis Zorba, linh hồn hoang dã trong Zorba the Greek của Nikos Kazantzakis (1946), là hai hình tượng văn học mang dấu ấn sâu sắc trong văn chương thế kỷ XX. Một bên là người Ấn Độ cổ đại đi tìm giác ngộ giữa đời thường; bên kia là người Hy Lạp hiện đại sống trọn từng khoảnh khắc như một nghi lễ thiêng liêng. Tuy xuất thân từ hai nền văn hóa khác biệt, hai thời đại, hai thế giới quan tưởng như đối lập, họ vẫn gặp nhau nơi tận cùng của một câu hỏi xưa cũ: sống là gì và sống thế nào mới thật sự là sống?

---

II. Sự khác biệt: Hai cực của một tấm bản đồ

Điểm xuất phát đầu tiên của Siddhartha và Zorba là sự tương phản gần như triệt để về văn hóa và bản chất.

Siddhartha sinh ra trong tầng lớp tinh hoa trí thức, con của một vị Bà-la-môn, được giáo dục trong truyền thống Phật giáo và Ấn Độ giáo. Hành trình của anh bắt đầu bằng sự khước từ: từ bỏ giáo lý, từ bỏ khổ hạnh, từ bỏ dục lạc – để cuối cùng đi đến buông bỏ tất cả. Siddhartha là người hướng nội, sống bằng chiêm nghiệm. Những chuyển hóa trong anh thường lặng lẽ, như dòng sông mà anh lắng nghe đến mức hòa tan vào nó.

Ngược lại, Alexis Zorba là một nhân vật nồng nhiệt, ồn ào, sống bằng trực giác và bản năng. Không triết lý suông, không lý luận trừu tượng, Zorba yêu, ăn, làm việc, chơi đàn và nhảy múa bằng cả thân thể và tâm hồn. Ông thường xuyên chế giễu trí thức – điển hình là người kể chuyện (có thể xem như hiện thân của chính Kazantzakis) – vì “đọc quá nhiều mà sống quá ít”.

Nếu Siddhartha là biểu tượng của trung đạo, thanh tịnh, thì Zorba là lửa, là sự sống bùng nổ. Nếu một người đi đến giác ngộ bằng im lặng, thì người kia đi đến minh triết bằng tiếng cười, âm nhạc và thất bại.

---

III. Sự tương đồng: Hai con đường, một đích đến

Tuy khác biệt về hình thức và phương pháp, Siddhartha và Zorba lại cùng đi trên một hành trình cốt lõi: hành trình tìm kiếm tự do nội tâm và ý nghĩa đích thực của đời sống.

Cả hai đều khước từ khuôn mẫu. Siddhartha từ chối lời dạy của cả Đức Phật vì anh tin rằng chân lý không thể truyền đạt, chỉ có thể tự thân chứng nghiệm. Zorba thì phá vỡ mọi lề thói, mọi định kiến – từ tình dục đến lao động – để sống một cách toàn vẹn, tự nhiên, không sợ hãi.

Cả hai đều là những bậc thầy không cố ý dạy ai, nhưng lại thức tỉnh người khác bằng chính cách họ sống. Siddhartha thức tỉnh người lái đò và chính độc giả. Zorba truyền cảm hứng sống mãnh liệt cho người trí thức bên cạnh, khiến anh ta “muốn xé nát tất cả sách vở để học cách sống từ đầu”.

Cả hai đều đạt tới một dạng minh triết, nơi chấp nhận đời sống như nó là, với những khổ đau, niềm vui, cái chết – và vượt qua nó bằng lòng từ tốn hoặc sự cuồng nhiệt yêu đời.

---

IV. Kết luận: Hai khuôn mặt của tự do

Siddhartha và Zorba là hai biểu tượng văn học tưởng như đối lập, nhưng thực ra là hai cực của một trục tâm linh – một người đi vào im lặng, người kia đi vào tiếng cười; một người thấm nhuần thiền định, người kia thấm đẫm rượu vang và âm nhạc. Nhưng cả hai đều dạy chúng ta rằng sự sống không nằm trong những gì được dạy, mà trong những gì được sống – sống trọn vẹn, sống có ý thức, sống không sợ hãi.

Trong một thế giới hiện đại đang bị kéo căng giữa lý trí và bản năng, giữa tốc độ và hoang mang, giữa trật tự và vô nghĩa, thì Siddhartha và Zorba có thể là hai người bạn tinh thần – một trầm mặc dẫn lối vào nội tâm, một sôi nổi nhắc ta đừng quên sống.