The Partisan : Ca khúc song ngữ Anh-Pháp bất hủ của Leonard Cohen

Nghe Trọng Nghĩa giới thiệu bài hát The Partisan của Cohen trong một chương trình Tạp Chí Văn Hóa của RFI




The Partisan : Ca khúc song ngữ Anh-Pháp bất hủ của Leonard Cohen

The Partisan (Người kháng chiến quân) – hay The Song of the French Partisan (Ca khúc của người kháng chiến quân Pháp) - là một trong những bài hát bất hủ của nam ca sĩ người Canada Leonard Cohen, được giới thiệu lần đầu tiên vào năm 1969 trong album Songs From a Room (Khúc ca từ nội thất). Tuy nhiên đây gốc là một bài hát Pháp - La Complainte du partisan (Nỗi niềm người đi kháng chiến) - được viết ra vào năm 1943, thời nước Pháp bị Đức quốc xã chiếm đóng.

Leonard Cohen không phải là tác giả bài hát The Partisan, nhưng cách phối âm, sắp xếp lại các đoản khúc của bài hát, cách thể hiện đầy tình cảm, với giọng hát vô cùng ấm áp của như đã mang lại một sức sống mới cho bài hát Pháp ra đời trước đó gần ba thập niên nhưng không được nhiều người trên thế giới biết đến.

Từ La Complainte du partisan...

La Complainte du partisan - Anna Marly 1963


Bài La Complainte du partisan do Anna Marly, một nữ nghệ sĩ người Pháp gốc Nga sáng tác tại Luân Đôn vào năm 1943, dựa theo lời một bài thơ của Emmanuel d'Astier de La Vigerie, thành viên lực lượng kháng chiến chống Đức hoạt động tại Pháp dưới bí danh « Bernard ». Bài hát gồm sáu đoạn, đề cập đến tâm sự nặng trĩu của một kháng chiến quân Pháp :

Les Allemands étaient chez moi / Lính Đức đã ở nhà tôi
On m'a dit : "Résigne-toi" / Họ bảo tôi là hãy cam phận đi
Mais je n'ai pas pu. / Nhưng tôi không thể.
Et j'ai repris mon arme. / Và tôi đã cầm súng trở lại

Personne ne m'a demandé / Không ai hỏi tôi
D'où je viens et où je vais / Tôi từ đâu đến và sẽ đi đâu
Vous qui le savez, / Bạn ơi, nếu biết
Effacez mon passage. / Thì hãy xóa nhòa hành tung của tôi.

J'ai changé cent fois de nom / Tôi đã trăm lần thay tên đổi họ
J'ai perdu femme et enfant / Tôi đã mất cả vợ lẫn con
Mais j'ai tant d'amis / Nhưng tôi có biết bao bạn hữu
Et j'ai la France entière. / Và cả nước Pháp sau lưng.

Un vieil homme dans un grenier / Một cụ già - trên một chiếc gác xép -
Pour la nuit nous a cachés / Đã che giấu chúng tôi.
Les Allemands l'ont pris / Lính Đức đã bắt cụ
Il est mort sans surprise / Cụ đã chết không một chút ngạc nhiên

Hier encore nous étions trois / Hôm qua, chúng tôi còn có ba người
Il ne reste plus que moi / Giờ đây chỉ còn minh tôi
Et je tourne en rond / Và tôi quanh quẩn
Dans la prison des frontières / Trong nhà tù bên trong biên giới

Le vent souffle sur les tombes / Gió thổi qua những ngôi mộ
Et la liberté reviendra / Và tự do sẽ trở lại.
On nous oubliera ! / Người ta sẽ lãng quên chúng tôi !
Nous rentrerons dans l'ombre. / Chúng tôi sẽ trở lui vào bóng tối

Bài hát đã được phát thanh lần đầu tiên trên đài BBC Anh Quốc vào lúc ấy, trong chương trình hướng về nước Pháp đang bị Đức chiếm đóng. Sau khi Đệ nhị Thế chiến kết thúc vào năm 1945, ca khúc này đã trở thành một trong những bài hát được quần chúng ưa chuộng vào thập niên 1950.

Có điều là số phận của ca khúc này tương đối hẩm hiu hơn một bài hát khác về kháng chiến quân Pháp Le Chant des Partisans (Ca khúc của những người kháng chiến), cũng do Anna Marly sáng tác và được hai nhà văn nổi tiếng là Joseph Kessel và Maurice Druon soạn lời.

Nhờ tính chất bi hùng vốn có, bài Le Chant des partisans đã trở thành nhạc hiệu chính thức của phong trào kháng chiến Pháp, trong lúc bài La Complainte du partisan nặng tính bi thương, chỉ là một ca khúc bình thường cho dù được một số ca nhạc sĩ tên tuổi như nhóm Les Compagnons de la Chansons, Leni Escudero, hay Mouloudji hát lại.

Trong phiên bản 1963, khi bản thân tác giả giới thiệu lại bài hát này, từ Les Allemands (Lính Đức) đã được thay thế bằng L'ennemi (Quân thù).

... cho đến The Partisan...

The Partisan - Leonard Cohen - 1969


Phải chờ đến năm 1969, khi bắt đầu được ca sĩ nổi tiếng Leonard Cohen giới thiệu, trong một phiên bản song ngữ Anh Pháp độc đáo, thì bài hát La Complainte du partisan mới có được một sinh lực mới và nhanh chóng quyến rũ được đông đảo người hâm mộ trên thế giới.

Về căn bản, The Partisan đã lấy lại phần phỏng dịch bài La Commplainte du partisan qua tiếng Anh của Hy Zaret, một nhạc sĩ Mỹ, sau này nổi tiếng với bài Unchained Melody.

When they poured across the border
I was cautioned to surrender
This I could not do
I took my gun and vanished.

No one asks me when I'm going
No one asks me what I'm doing
Comrade, you who know
Oh, you must keep my secret.

I have changed my name so often
I've lost my wife and children
But I have many friends
And some of them are with me

An old woman gave us shelter
Kept us hidden in the garret
Then the soldiers came
She died without a whisper.

There were three of us this morning
I'm the only one this evening
But I must go on
The frontiers are my prison.

Oh, the wind, the wind is blowing
Through the graves the wind is blowing
Freedom soon will come
Then we'll come from the shadows.

Gọi đây là một bài phóng tác cũng đúng vì bản dịch không nói đến Đức mà thay bằng « They (họ, chúng) », mang nghĩa phổ quát hơn, và cũng không nói cụ thể « Et j’ai la France entière - Và có cả nước Pháp sau lưng » mà thay bằng câu « And some of them are with me – Và một số bạn bè đang ở bên tôi». Ngoài ra một vài chi tiết nhỏ khác cũng thay đổi.

Một điểm quan trọng là nếu bản gốc nhuốm vẻ bi quan ở hai đoạn cuối, thì bản phóng tác tiếng Anh lạc quan hơn. Trong bản tiếng Pháp, người kháng chiến quân than rằng mình phải quanh quẩn bên trong đất nước bị biến thành nhà tù, và khi tự do trở lại thì anh và các bạn kháng chiến sẽ bị lãng quên. Trong bản dịch ngược lại, người kháng chiến quân kiên quyết tiếp tục cuộc đấu tranh cho đến ngày tự do trở lại, và khi đó anh và chiến hữu sẽ từ bóng tối bước ra.

... và một ca khúc song ngữ tuyệt vời

The Partisan - Leonard Cohen tại Helsinki 10/10/2008


Có lẽ tính chất phổ quát và lạc quan của bài The Partisan đã tạo ra sức hút giúp cho ca khúc này được nhiều người hâm mộ hơn bản gốc. Một yếu tố khác giải thích tính phổ cập của ca khúc này là sự kiện Leonard Cohen bài hát đã kết hợp nhuần nhuyễn cả lời tiếng Anh lẫn tiếng Pháp trong bài hát của mình. Tính chất song ngữ này tất nhiên đã giúp cho số người yêu thích bài hát tăng lên.

Với sự kết hợp của Cohen, bài hát The Partisan đã dài hẳn ra với 5 đoạn tiếng Anh và ba đoạn tiếng Pháp :

When they poured across the border
I was cautioned to surrender,
This I could not do;
I took my gun and vanished.

I have changed my name so often,
I've lost my wife and children
But I have many friends,
And some of them are with me.

An old woman gave us shelter,
Kept us hidden in the garret,
Then the soldiers came;
She died without a whisper.

There were three of us this morning
I'm the only one this evening
But I must go on;
The frontiers are my prison.

Les Allemands étaient chez moi
Ils me dirent, « résigne-toi »
Mais je n'ai pas pu
J'ai repris mon arme.

J'ai changé cent fois de nom,
j'ai perdu femme et enfants
mais j'ai tant d'amis;
j'ai la France entière.

Un vieil homme, dans un grenier,
pour la nuit nous a cachés,
les Allemands l'ont pris;
Il est mort sans surprise.

Oh, the wind, the wind is blowing,
through the graves the wind is blowing,
freedom soon will come;
then we'll come from the shadows.

Với thời gian, bài hát cũng thay đổi chút ít. Từ năm 2008 đến nay, Leonard Cohen thường tái lập nguyên bản tiếng Pháp của hai câu cuối trong đoạn hai của bài hát, mà trước đó bị lược bỏ trong bản dịch : « Vous qui le savez, Effacez mon passage ».

Khỏi nói là những khi biểu diễn tại Pháp, bài The Partisan đã được công chúng nhiệt liệt tán thưởng, nhất là khi Leonard Cohen cất lên câu "Et j'ai la France entière". Mới đây, từ ngày 28 đến 30/09 vừa qua, ca sĩ đã 78 tuổi này một lần nữa tái ngộ công chúng tại Pháp với ba buổi trình diễn tại nhà hát huyền thoại Olympia Paris.

Và lẽ dĩ nhiên, bài The Partisan cũng có mặt trong chương trình và được vỗ tay nhiệt liệt.

Nguồn: RFI  ngày 13/10/2012

Leonard Cohen , the Partisan, Olympia Hall Paris September 30th 2012