Lưu Quang Vũ

Lưu Quang Vũ
ảnh vi.wikipedia

Lưu Quang Vũ sinh 1948 tại Phú Thọ, nhưng quê gốc là Đà Nẳng, con của nhà viết kịch Lưu Quang Thuận.

Sau 1954 gia đình ông chuyển từ Phú Thọ về sông ở Hà Nội. Năm 1965 ông nhập ngũ, đến 1970 thì xuất ngũ, làm đủ nghề để kiếm sống - công nhân nhà máy cao su, thợ vẽ áp phích, ..
Từ 1978 làm biên tập viên Tạp chí Sân khấu.

Lưu Quang Vũ mất năm 1988 cùng với vợ (nhà thơ Xuân Quỳnh) và con trong một tai nạn xe hơi.

Sinh thời Lưu Quang Vũ nổi tiếng như là một nhà viết kịch chọc được vào những vấn đề xã hội nhức nhối, làm sôi động sân khấu bấy giờ với khoảng 50 vở kịch đủ loại.

Về thơ ông chỉ có 20 bài in chung với Bằng Việt từ 1968.
Chỉ sau khi mất, nhiều di cảo của ông mới được in ra: Mây trắng của đời tôi (1989), Bầy ong trong đêm sâu (1993), Di cảo (2008) .. người ta mới biết thêm ông là một nhà thơ với giọng thơ riêng, giàu cảm xúc, nhiều trăn trở,  ..

Mời nghe một bản nhạc sáng tác trên ý một bài thơ của ông.


lyrics

Trái đất rộng bao thứ tiếng (í a)
Tiếng (í a) Việt quê ta, hồn nhiên, lời nói, thánh thót như lời ca (ơ) tiếng đàn
lời ca... tiếng đàn.
Mỗi (í a) sớm dậy thân thiết nghe bốn bề.
người (a í a) qua đường chung tiếng Việt cùng tôi.

Chưa thành chữ viết (í a) đã (í a) vẹn tròn lời nói
Vầng trăng cao, đêm cá bơi biệt tăm (ơ) sao mờ
biệt tăm... sao mờ...
Ôi tiếng Việt, như đất cày, như lụa.
Óng (í a) tre ngà, mềm mại như tơ.

Mát lịm tiếng suối (í a) heo (í) may gợi về
Đường xa, một tiếng nhớ (ơ) kìa nón ai thẳm xa (ơ) bên trời.
thẳm xa bên trời
Tiếng (í a) cha dặn khi lũ về bão dội,
Cánh (í) nôi mơ màng giọng mẹ à ơi.

Phiêu bạt xa lắc (í a) cuối (í á) bể cùng trời.
Người ơi! người có gọi khẽ tiếng Việt trong những đêm dài?
trong những đêm dài.
Ai (í a) lỡ đường quên giống nòi gốc nguồn,
trong (í a) tiếng Việt quay về cùng tôi!

Nguyên tác bài thơ Tiếng Việt của Lưu Quang Vũ qua giọng ngâm Phan Xuân Thi


Đọc thơ: Tiếng Việt

Tiếng Việt gọi trong hoàng hôn khói sẫm
Cánh đồng xa cò trắng rủ nhau về
Có con nghé trên lưng bùn ướt đẫm
Nghe xạc xào gió thổi giữa cau tre.

Tiếng kéo gỗ nhọc nhằn trên bãi nắng
Tiếng gọi đò sông vắng bến lau khuya
Tiếng lụa xé đau lòng thoi sợi trắng
Tiếng dập dồn nước lũ xoáy chân đê.

Tiếng cha dặn khi vun cành nhóm lửa
Khi hun thuyền, gieo mạ, lúc đưa nôi
Tiếng mưa dội ào ào trên mái cọ
Nón ai xa thăm thẳm ở bên trời.

“Ðá cheo leo trâu trèo trâu trượt”
Ði mòn đàng dứt cỏ đợi người thương
Ðây muối mặn gừng cay lòng khế xót
Ta như chim trong tiếng Việt như rừng.

Chưa chữ viết đã vẹn tròn tiếng nói
Vầng trăng cao đêm cá lặn sao mờ
Ôi tiếng Việt như đất cày, như lụa
óng tre ngà và mềm mại như tơ.

Tiếng tha thiết nói thường nghe như hát
Kể mọi điều bằng ríu rít âm thanh
Như gió nước không thể nào nắm bắt
Dấu huyền trầm, dấu ngã chênh vênh.

Dấu hỏi dựng suốt ngàn đời lửa cháy
Một tiếng vườn rợp bóng lá cành vươn
Nghe mát lịm ở đầu môi tiếng suối
Tiếng heo may gợi nhớ những con đường.

Một đảo nhỏ xa xôi ngoài biển rộng
Vẫn tiếng làng tiếng nước của riêng ta
Tiếng chẳng mất khi Loa thành đã mất
Nàng Mỵ Châu quỳ xuống lạy cha già

Tiếng thao thức lòng trai ôm ngọc sáng
Dưới cát vùi sóng dập chẳng hề nguôi
Tiếng tủi cực kẻ ăn cầu ngủ quán
Thành Nguyễn Du vằng vặc nỗi thương đời.

… Buồm lộng sóng xô, mai về trúc nhớ
Phá cũi lồng vời vợi cánh chim bay
Tiếng nghẹn ngào như đời mẹ đắng cay
Tiếng trong trẻo như hồn dân tộc Việt.

Mỗi sớm dậy nghe bốn bề thân thiết
Người qua đường chung tiếng Việt cùng tôi
Như vị muối chung lòng biển mặn
Như dòng sông thương mến chảy muôn đời.

Ai thuở trước nói những lời thứ nhất
Còn thô sơ như mảnh đá thay rìu
Ðiều anh nói hôm nay, chiều sẽ tắt
Ai người sau nói tiếp những lời yêu?

Ai phiêu bạt nơi chân trời góc biển
Có gọi thầm tiếng Việt mỗi đêm khuya?
Ai ở phía bên kia cầm súng khác
Cùng tôi trong tiếng Việt quay về.

Ôi tiếng Việt suốt đời tôi mắc nợ
Quên nỗi mình quên áo mặc cơm ăn
Trời xanh quá, môi tôi hồi hộp quá
Tiếng Việt ơi, tiếng Việt ân tình!
nguồn: thivien.net

Trang thivien.net đăng bài thơ này có kèm cước chú:
Có thông tin cho rằng đây là một bài thơ hiếm hoi của Lưu Quang Vũ được đăng báo trong những năm người ta từ chối thơ anh. Để đăng được, biên tập phải sửa câu cuối: "Tiếng Việt ơi, tiếng Việt xót xa tình" của anh thành "tiếng Việt ân tình". Bản được công bố được coi là bản chính nên các tuyển thơ Lưu Quang Vũ về sau đều chép: "tiếng Việt ân tình" chứ không phải "tiếng Việt xót xa tình" như ý ban đầu của tác giả.

Thật may mắn câu thơ ngay khổ liền trước

Ai ở phía bên kia cầm súng khác

từ khác đã ko bị đổi thành giặc, địch, hay Mỹ Ngụy .. gì đấy. Để ngày nay ta còn thấy được trong cái thời mà một giọng hơi khác với dàn đồng ca lập tức bị chụp đủ thứ mũ thiếu lập trường giai cấp, mơ hồ địch ta, tư tưởng giao động, nhân đạo chung chung .. thì anh thanh niên Lưu Quang Vũ đầy trăn trở và vẫn đủ tự tin để có những suy nghĩ độc lập về cuộc chiến đang xảy ra trên đất nước mình ..

Sau này, trong di cảo ta còn gặp nhiều bài bộc lộ rõ hơn thái độ của Lưu Quang Vũ về cuộc chiến

Anh đã đi dằng dặc những ngả đường
Những rừng tối mịt mù muỗi độc...
Điều anh tin không có ở trên đời
Điều anh có không giúp gì ai được
Quán cà phê ngoại ô (4-1972)

Cơ sự làm sao đến nỗi này
Mông lung không đoán được ngày mai
Máu chảy thành sông thây chất núi
Bè bạn tan hoang mình rã rời
...
Mọi chuyện thiêng liêng thành nhảm nhí
Khắp nơi trí trá lọc lừa nhau
(Đêm đông chí uống rượu với bác Lâm và bác Khánh nói về những cuộc chia tay thời loạn)

Nếu như ta nhớ rằng trong những năm tháng ấy bài thơ Vòng Trắng của Phạm Tiến Duật nhẹ nhàng hơn nhiều

Bom nổ trên trời hiện lên những vòng đen
Nhưng mặt đất lại sinh bao vòng trắng
Tôi với bạn tôi đi trong im lặng
Cái im lặng lạ kỳ đêm sau chiến tranh.

Cái mất mát nào lớn hơn cái chết
Vòng trắng trên đầu thành một số không
Nhưng tôi biết ở trong vòng trắng ấy
Là cái đầu bốc lửa ở bên trong.

đã bị tờ Học Tập qui chụp

“Giữa lúc cần nói to lên niềm sung sướng tự hào về cái được vĩ đại của nhân dân ta trong cuộc kháng chiến chống Mỹ thì nhà thơ lại chỉ thấy cái mất, chỉ thấy tang tóc đau thương và than thở…”.

(dẫn theo nguyentrongtao )

và tác giả của nó đã bị kiểm điểm lên bờ xuống ruộng như nào, ta mới hiểu được sự độc lập và mạnh mẽ trong tư duy của Lưu Quang Vũ, và vì sao thơ ông viết phần lớn đều nắm trong di cảo, rất lâu về sau mới có thể ra mắt công chúng.
Mời đọc nguyên bài thơ (click để đọc):

Đêm đông chí uống rượu với bác Lâm và bác Khánh nói về những cuộc chia tay thời loạn

Nhang tàn lả tả rơi lưng cốc
Nhà lạnh trần cao ngọn nến gầy
Chăn rách chiếu manh quần áo lạ
Chuyện dài đêm vắng rượu buồn say

Gió hú ầm ào qua gạch vỡ
Người chết vùi thân dưới hố bom
Kẻ sống vật vờ không chốn ở
Lang thang trẻ ốm ngủ bên đường

Cơ sự làm sao đến nỗi này
Mông lung không đoán được ngày mai
Máu chảy thành sông thây chất núi
Bè bạn tan hoang mình rã rời

Thơ Khánh buồn như lòng đất nước
Thơ hay đời loạn chẳng đâu dùng
Vườn cũ cây tàn chim chết cả
Người chơi đàn nguyệt có còn không

Mọi chuyện thiêng liêng thành nhảm nhí
Khắp nơi trí trá lọc lừa nhau
Nước Pháp khôn ngoan nước Nhật giàu
Nước Mỹ lắm bom mà cực ác
Nước Nga hiềm khích với nước Tàu
Nước Việt đói nghèo thân cơ cực
Đất hẹp trụi trần vạn khổ đau

Tối đen thành phố đêm lưu lạc
Máy bay giặc rít ở trên đầu
Ba thằng da vàng ngồi uống rượu
Mặt buồn như sỏi dưới hang sâu

Chúng mình không có bom nguyên tử
Chỉ có thuốc lào hút với nhau
Thương nhà thương nước thương cho bạn
Không khóc mà sao cổ nghẹn ngào

Thôi nhé mai này tiễn Khánh đi
Đường xa bom phá tàu không về
Lênh đênh ai hát ngoài song cửa
Bài ca thanh bình đêm cũ
“Hoa lá quên giờ tàn
Mây trắng bay tìm đàn”
Ngày xưa yên ấm quá
Trẻ hát đồng dao trên phố
Con trai xách điếu đi cày
Con gái quang liềm gặt lúa
Bao giờ hết loạn người ơi
Cạn cùng nhau chén nữa
Tàn canh là xa xôi
Lòng như vầng trăng nhọn
Chém giữa trời không nguôi.

Hôm trước đã đọc một bài thơ của LQV viết cho Xuân Quỳnh. Hôm nay mời đọc một bài thơ của LQV viết cho Nguyễn Thị Hiền. Đúng như bạn thân của ông, nhà nghiên cứu văn học  Vương Trí Nhàn nhận xét
“Những bài thơ hay nhất của Lưu Quang Vũ chính là những bài thơ viết về họa sĩ Nguyễn Thị Hiền, viết cho họa sĩ Nguyễn Thị Hiền”
những bài thơ viết cho người đàn bà này bao giờ cũng thiết tha da diết đến đắm đuối (mượn chữ của nhà thơ Vũ Quần Phương)

Tôi mong em từ ngày thơ xa lắc
Tôi tìm em trong bao trang sách đọc
Tôi đợi em trên mọi ngã ba đường
Tôi gọi em khản giọng những đêm sương
Tôi lầm lạc ngỡ em không có thực
Em thuở ấy nơi nào, em có biết
Sao ngày xưa ta chẳng đến cùng nhau

Mời đọc nguyên bài thơ:
Gởi Hiền Mùa Đông

(Tặng Nguyễn Thị Hiền)

Có lẽ bởi lòng nhiều tan vỡ quá
Gặp em rồi tôi vẫn chẳng dám tin
Sớm mùa đông tôi ra phố tìm em
Vẫn không hiểu vì sao em đã đến

Tôi mong em từ ngày thơ xa lắc
Tôi tìm em trong bao trang sách đọc
Tôi đợi em trên mọi ngã ba đường
Tôi gọi em khản giọng những đêm sương
Tôi lầm lạc ngỡ em không có thực
Em thuở ấy nơi nào, em có biết
Sao ngày xưa ta chẳng đến cùng nhau

Phút bàng hoàng nhớ hết mọi buồn đau
Tôi khóc trên tay em lặng lẽ
Tôi sợ lắm, mùa đông sương buốt thế
Em có là mãi mãi để tôi yêu

***

Như hai kẻ lạc loài nay nhận ra nhau
Em chẳng kể về những ngày xa cách
Anh nhìn em đoán thầm trong đáy mắt
Thấy nghẹn ngào khát vọng của đời anh

Giờ khắp nơi những tấm gương trong
Đã vỡ vụn sau dập vùi bom đạn
Người con giai yêu em
Đã chết ngoài mặt trận
Thành phố nghèo mùa đông
Ai cũng bàn về chiến tranh chấm dứt
Điều cần nói cùng em chưa nói được
Lòng anh buồn như một đóa ca dao
Những tượng thần trên vách đổ lao đao
Đêm khuya lắm, chắc rằng em đã ngủ

Nghe lại bài thơ Tiếng Việt qua giọng đọc của Vũ Thanh Sơn - dành cho ai nghe ngâm thơ mà buồn ngủ



Nghe lại lần nữa bản nhạc của Lê Tâm với clip Tiếng Việt - chuyện kể bằng âm nhạc và tranh vẽ do Lê Xuân Khoa cùng Nguyễn Tiến Dũng thực hiện:



Về chủ đề tiếng Việt, Phạm Duy có một ca khúc đặc sắc