Bắc kim thang . Nguồn gốc và ý nghĩa

Mời nghe nghệ sĩ Chí Tâm và Ngọc Đan Thanh nói chuyện về nguồn gốc, ý nghĩa của bản nhạc quen thuộc nhưng ko dễ hiểu: Bắc Kim Thang 



Thật ra hai giả thuyết về ý nghĩa của Bắc Kim Thang đã được nhiều người nói đến từ lâu. Ví dụ trong bài sau đây trên Kênh 14


Đi tìm ý nghĩa lời bài hát ai cũng thuộc nhưng không hiểu

Cùng tìm hiểu nội dung ý nghĩa của “Bắc Kim Thang” - bài hát được mọi trẻ em hát nhưng chưa chắc đã hiểu…

Bắc Kim Thang là một trong những bài hát rất quen thuộc đối với tuổi thơ mỗi người dân Việt Nam chúng ta. Bài hát vui nhộn với ca từ dễ nhớ “Bắc Kim Thang... cà lang bí rợ… cột qua kèo…” thường xuyên được hát lên mỗi khi các em nhỏ vui chơi nô đùa.

Nhưng có một sự thật rằng không nhiều người trong chúng ta hiểu được nội dung và ý nghĩa sâu xa của bài hát này. Vậy bài hát "Bắc Kim Thang" có ý nghĩa gì?

Mời click đọc tiếp bài

Bài dân ca trong trò chơi của trẻ em...

Một hội thảo khoa học diễn ra cách đây vài năm đã đưa ra nhiều ý kiến bàn bạc xung quanh ý nghĩa của bài hát quen thuộc Bắc Kim Thang này. Theo đó, có ý kiến cho rằng, bài hát Bắc Kim Thang phải có tên chính xác là “Bắt Kim Than” (tức là Bắt con ngựa màu nâu sậm).

Cụ thể, bài hát này nguyên gốc phải là “Bắt Kim Than, cà lang bí rợ/ Cột quai chèo, chèo qua chèo lại/ Bắt ngựa ô, chạy vô vườn mít/ Hái lá mít, chùi đít ngựa ô”.

Tác giả của ý kiến trên, ông Nguyễn Hữu Hiệp tới từ An Giang cho rằng, bài hát Bắc Kim Thang mà chúng ta thường biết "Bắc Kim Thang, cà lang bí rợ/ Cột qua kèo là kèo qua cột/ Chú bán dầu qua cầu mà té/ Chú bán ếch ở lại làm chi/ Con le le đánh trống thổi kèn/ Con bìm bịp thổi tò tí te tò te" vốn là bài hát dùng để các em nhỏ Nam Bộ chơi trò khoèo chân, vừa chơi vừa hát.

Tuy nhiên, lời lẽ trong Bắc Kim Thang lại khá vô nghĩa và không mấy liên quan tới nhau. Chẳng hạn như câu hát “Chú bán dầu qua cầu mà té/ Chú bán ếch ở lại làm chi?” có hàm ý trêu chú bán ếch thấy chú bán dầu ngã thì ngã theo cho vui.

Hai câu hát cuối bài nhắc tới hai con vật là le le và bìm bịp đánh trống thổi kèn ăn mừng rộn vang trước tai nạn của chú bán dầu là rất “nhẫn tâm”. Đặc biệt, sự xuất hiện của hai con vật này cũng thiếu hợp lý vì chúng là hai loài vốn rất sợ người, hễ thấy bóng người ở đâu là lảng tránh, trốn mất. Do đó, chúng không thể xuất hiện trong bài hát như vậy được.

Hay bài hát ca ngợi tình cảm bạn bè thân thiết…

Nếu như cách lý giải đầu tiên về nội dung bài hát Bắc Kim Thang có phần khiên cưỡng thì mới đây, một giả thuyết mới đã xuất hiện. Theo đó, nhiều người cho rằng Bắc Kim Thang là bài ca có gốc từ một câu chuyện cổ tích cảm động về tình bạn giữa một anh bán dầu và một anh bán ếch.

Một dị bản khác của "Bắc Kim Thang" có tên "Bắt Kim Thang".

Cụ thể, có hai anh chàng là bạn thân sống với nhau trên một cù lao nhỏ ven sông. Một người chuyên đi bắt ếch về đêm, một người chuyên đi bán dầu thắp đèn lúc rạng sáng. Họ sống tách biệt với mọi người và nương tựa vào nhau. Khi mẹ anh bán ếch lâm bệnh qua đời, anh bán dầu không quản ngại chi tiền giúp đỡ anh bán ếch làm ma chay. Tình bạn của họ cứ ngày một thắm thiết hơn.

Đó là lý do vì sao mà hai câu ca đầu tiên trong bài hát lại là “Bắc Kim Thang, cà lang bí rợ/ Cột qua kèo, kèo qua cột”. “Kim thang” ở đây phải hiểu là những chiếc thang hình chữ Kim trong tiếng Hán cổ, nghĩa là thang tam giác cân, giống như cột cho các loại cà, bí leo lên.

Tóm lại, đây là lời hát mô tả tình cảm gắn bó keo sơn giữa hai nhân vật chính trong truyện này, giống như kèo với cột vậy.

"Kim thang" phải chăng cần được hiểu là những cột thang cân dùng làm nơi cho cà, bí leo?

Những lời hát tiếp theo là nhằm kể lại về biến cố trong cuộc đời của đôi bạn thân. Ngày nọ, anh bán ếch tình cờ phát hiện ra một con bìm bịp và một con le le dính bẫy trên đồng kêu la thảm thiết. Hai con chim thấy anh bán ếch ra sức xin anh cứu giúp và hứa sẽ đền đáp.

Là người nhân từ, anh bán ếch liền giúp đỡ và thả hai con vật tội nghiệp ra. Vài ngày sau, bìm bịp và le le bay tới báo tin cho ân nhân rằng, có hai con ma muốn giết đôi bạn thân để được đầu thai. Cách duy nhất giúp hai người sống sót là không ra ngoài vào lúc sáng sớm trong vòng 7 ngày.

Chim bìm bịp...

... chim le le là các con vật xuất hiện trong bài ca dao độc đáo này.

Anh bán ếch đem chuyện kể với anh bán dầu nhưng anh bán dầu không tin, cho là mê tín. Để cứu bạn, anh bán ếch bèn viện nhiều cớ để hàng ngày chuốc rượu say anh bán dầu, không cho anh đi bán dầu lúc sáng sớm.

Tới ngày thứ 7, anh bán ếch mệt quá nên ngủ quên, anh bán dầu tỉnh dậy lúc sáng sớm, sực nhớ ra đã không đi bán hàng mấy ngày liền. Vậy là anh bán dầu quẩy gánh lên đường.

Đi qua cầu khỉ, do bị ma làm phép trơn trượt nên anh bán dầu đã ngã chết. Sự việc này được diễn tả bởi câu hát “Chú bán dầu, qua cầu mà té”.

Anh bán ếch tỉnh dậy không thấy bạn đâu nhưng không dám ra ngoài. Hôm sau anh bán ếch ra vớt xác bạn thân làm ma chay, lòng vô cùng đau đớn như trong câu: “Chú bán ếch, ở lại làm chi?”.

Thương cho ân nhân, hai con bìm bịp và le le bay đến, cất tiếng kêu khóc thảm thiết như tiếng kèn trống đám ma “Con le le đánh trống thổi kèn/ Con bìm bịp thổi tò tí te tò te”

Tạm kết: Đó là hai giả thuyết về câu chuyện trong bài hát Bắc Kim Thang nổi tiếng. Tuy nhiên, cho tới nay, vẫn chưa có lời khẳng định chắc chắn và chính thức nào về vấn đề này. Còn các bạn, các bạn lựa chọn giả thuyết nào?

Nhân ngày Quốc tế Thiếu nhi 1/6, mời bạn nghe lại "siêu phẩm thời thơ ấu" qua video dưới đây:

* Bài viết sử dụng tư liệu tham khảo từ các nguồn: Coviet, Wordpress, YouTube...
Theo Việt Anh / Trí Thức Trẻ

Nếu giả thuyết 1 Bắt Kim Than = bắt con ngựa kim ko thuyết phục thì giả thuyết 2 cố giải thích ý nghĩa của bài hát bằng một câu chuyện cổ tích cũng chẳng đáng tin hơn. Cách làm này tương tự như cách bịa truyện "cổ tích" để giải thích ý nghĩa một câu ca dao tục ngữ, là thủ pháp dân gian thường dùng xưa nay, chẳng lạ gì. Cho dù kim thang = cái thang hình chữ kim thì nó cũng chả liên quan gì đến cà, lang bởi hai lại cây này ko leo giàn; cũng vô ích với bí rợ, vì dù bí rợ có thể bò đất có thể leo giàn, nhưng nếu cho leo giàn thì giàn bí rợ ko thể đơn giản là hai thanh tre bắt chéo hình chữ kim, mà phải là giàn trụ đàng hoàng, đủ vững chắc để chịu được sức nặng của trái bí rợ. Phải chăng bài hát vốn chỉ là những câu vần vè vô nghĩa để con nít hát cho vui, như rất nhiều bài đồng dao khác, và mọi cố gắng giải thích các chi tiết cho hợp logic là chuyện ko thể ? Nhà nghiên cứu Nguyễn Hùng Vĩ trên trang web Đời Sống & Pháp Luật còn đi xa hơn, cho rằng bắc Kim Thang chả phải là dân ca cổ gì sất, mà có thể là từ một điệu hát Tây .. Mời nghe lại bài hát và đọc bài phỏng vấn Nguyễn Hùng Vĩ:



Không có câu chuyện nào về bài hát "Bắc kim thang bờ lang bí rợ"!

(ĐSPL) - Nhà nghiên cứu Văn hóa dân gian Nguyễn Hùng Vĩ khẳng định, không có một câu chuyện nào về bài hát "Bắc kim thang".

Thời gian gần đây, trên nhiều trang mạng đã lưu truyền một câu chuyện liên quan đến việc ra đời của bài hát "Bắc kim thang" với nhiều tranh cãi. Để tìm hiểu rõ hơn về bài đồng dao "Bắc kim thang", phóng viên báo Đời sống và Pháp luật đã có cuộc trò chuyện với nhà nghiên cứu Văn hóa Dân gian Nguyễn Hùng Vĩ – Giảng viên môn Văn học dân gian của khoa Văn trường ĐHKHXHNV – ĐHQG Hà Nội, để nghe ông giải thích về tác phẩm dân gian độc đáo này.

Nhà nghiên cứu Văn hóa Dân gian Nguyễn Hùng Vĩ.

Mời click đọc tiếp bài

- “Bắc kim thang, bờ lang bí rợ” là một bài đồng dao miền Tây Nam Bộ được rất nhiều người yêu thích nhưng lại ít ai biết xuất xứ của nó. Ông có thể chia sẻ với độc giả về nguồn gốc của tác phẩm này?

- Những tác phẩm dân gian thường có các dị bản khác nhau, và "Bắc kim thang, bờ lang bí rợ" cũng có nhiều dị bản.
Có hai điều để nói về bài đồng dao này, thứ nhất, đây là vùng đất lục tỉnh, vào làng tây từ sớm cho nên chất liệu âm nhạc cũng như phong cách âm nhạc của bài này mang giai điệu của Pháp rất rõ ràng. Bởi vì trong các kiểu dân ca của ta không có dịp, nhạn cấu trúc một tác phẩm tương tự như vậy. Cho nên rất có thể một nhạc phẩm nhà trường hoặc một nhạc phẩm quen thuộc của pháp thế kỷ thứ 9, đã được du nhập vào vùng ấy.
Thứ hai, đây cũng là vùng đất tập hợp rất nhiều dân, đặc biệt là dân Quảng Đông, Quảng Châu sang đó vào thế kỷ thứ 17, 18 cho nên tiếng nói vùng ấy pha rất nhiều yếu tố của thổ ngữ, và có thể nó đã được dùng để đưa vào các bài hát dân gian. Kết hợp hai điều đấy đã tạo thành một tác phẩm hoàn toàn xa lạ với Bắc Bộ và mang âm hưởng của cận đại.

- Có rất nhiều ý kiến tranh cãi xung quanh ý nghĩa của bài đồng dao này, trong đó nhiều ý kiến nghiêng về ý, tác phẩm đề cao tình bạn, và quan niệm cứu vật vật trả ơn. Ý kiến của ông thế nào?

- Theo tôi thì không có câu chuyện nào cả về bài đồng dao "Bắc kim thang". Ý nghĩa của bài đồng dao này, cũng như nhiều bài đồng dao cho trẻ em khác là để cười vui, mua vui cho trẻ con, gây cười cho thoải mái…
Tôi chắc chắn rằng, đã có một nhạc phẩm của Pháp vào thời đó y hệt như vậy mà trước đây tôi đã từng nghe. Nhiều bài đồng dao toàn là nhạc tây hồi đó nên không phải cái gì dân gian cũng là cổ xưa. Dân gian luôn sản sinh ra cái mới, ra những dị bản, đến như quan họ còn sử dụng nhạc hiện đại của Trung Quốc chuyển sang vào năm 1935. Như từ “Đảo dương châu” biến thành bài “Trăng thanh gió mát”, đó là bài nhạc mới toanh hoàn toàn của Trung Quốc vào năm 1935, giờ chúng ta gọi là quan họ cổ. Từ đó có thể suy ra rằng, điều này hoàn toàn có thể xảy ra ở trong văn học dân gian.

- Trong các ghi chép về văn học dân gian Việt Nam có ghi về bài đồng dao cổ này không, thưa ông?

- Người ta có ghi chép sau này, còn ở đầu thế kỷ 20 thì không thấy. Trong quá trình ghi chép, chúng tôi có phân ra là: Ghi chép trước cách mạng tháng 8, ghi chép đầu thế kỷ 20 và ghi chép vào sau 1975. Từ những ghi chép vào những năm 20 của thế kỷ 20 trở về trước chưa thấy bài này.

- Hiện giờ giới trẻ không mấy quan tâm đến thể loại đồng dao, ông nghĩ nó liệu có bị lãng quên?

- Thực ra nhiều thể loại của nhạc trẻ bây giờ có xuất xứ từ các yếu tố dân gian cổ xưa, như nhạc rap chính là cách đọc vè ngày xưa kết hợp với âm nhạc. Tôi cho rằng những thể loại âm nhạc dân gian, âm nhạc dân tộc sẽ không bao giờ bị quên lãng.

Theo ông Ngọc Thạch – người lý giải sự tích bài Bắc kim thang đang lưu truyền trên mạng thì thực chất bài đồng dao Bắc kim thang là để diễn tả lại câu chuyện cổ tích đề cao tình bạn và tính chất cứu vật vật trả ơn của người xưa. Cả bài đồng dao này được viết lại dựa trên câu chuyện cổ tích về tình bạn, nên cách lý giải cũng vì thế mà nên hiểu cho đúng. Tuy nhiên trải qua thời gian dài, người lớn không còn kiên nhẫn để giải thích cho con trẻ hiểu về truyện cổ tích kia, thế nên bài đồng dao “Bắc kim thang” cứ thế mà lưu truyền, gây ra sự hoang mang, khó hiểu cho người nghe. Vì thế có nhiều lời bàn, tranh cãi xung quanh việc lý giải ý nghĩa cho bài đồng dao này.

LOAN THÀNH

Bonus cho cháu bé: truyện cổ tích Bắc Kim Thang