Over the Rainbow . Phía bên kia cầu vồng

Over the Rainbow (đôi khi được viết là Somewhere Over the Rainbow) là một bài hát do Harold Arlen viết nhạc, E.Y. Harburg soạn lời và được trình diễn lần đầu năm 1939 bởi ca sĩ-diễn viên Judy Garland cho bộ phim The Wizard of Oz. Tác phẩm này được coi là một trong những ca khúc đáng nhớ nhất của âm nhạc và điện ảnh Hoa Kỳ thế kỷ 20, nó được Hiệp hội Công nghiệp Ghi âm Hoa Kỳ bình chọn là bài hát của thế kỷ 20 và cũng được Viện phim Mỹ xếp đầu tiên trong danh sách 100 ca khúc đáng nhớ nhất của điện ảnh Hoa Kỳ thế kỷ 20. (vi.wiki).

Somewhere Over the Rainbow - Judy Garland ca. Cảnh trong phim The Wizard of Oz (1939)


Somewhere over the rainbow
Way up high
In the land that I heard of
Once, once in a lullaby

Somewhere over the rainbow
Skies are blue
And the dreams that you dare you dream
Really do come true ..


Mời nghe chương trình Tạp chí Văn Hóa của RFI nói về bài hát này.



“Bên kia cầu vồng / Over the Rainbow” : Giai điệu tràn đầy lạc quan vượt thời gian

“Ở nơi nào đó bên kia cầu vồng
Vời vợi trên cao
Nơi vùng đất ta từng nghe nói đến
Một lần, một lần trong tiếng hát ru

Nơi đó… Trời thật trong xanh
Và mọi giấc mơ ngươi dám ôm ấp
Đều tất nhiên trở thành hiện thực”.

Somewhere Over The Rainbow - Judy Garland 1939 . Hình: RFI

Một ngày tháng 10 năm 1938, khi nữ ca sĩ – diễn viên điện ảnh Mỹ Judy Garland - mới 17 tuổi - bắt đầu thu âm giai điệu Over the Rainbow tràn đầy hy vọng về một ngày mai tươi sáng, cô có ngờ đâu rằng cô là người đầu tiên thể hiện một ca khúc sẽ sống mãi với thời gian.

Over the Rainbow (đôi khi còn gọi Somewhere Over the Rainbow) – tạm dịch là « Bên kia cầu vồng » là ca khúc do Harold Arlen viết nhạc và E.Y. Harburg soạn lời, Thoạt đầu, đây chỉ là một bài hát ngắn được cô gái trẻ Dorothy Gale (Judy Garland), nhân vật chính trong bộ phim “Phù thủy xứ Oz / The Wizard of Oz” (1939), cất lên ở vài phút đầu để nói lên ước mơ của mình.

Thế nhưng giai điệu quyến rũ và lời ca bình dị của tác phẩm đã lập tức đi ngay vào lòng người, và cho đến nay vẫn giữ một vị trí xứng đáng trong chương trình biểu diễn của giới ca sĩ, từ những người chưa tăm tiếng cho đến các ngôi sao ca nhạc đã thành danh.

Một ca khúc giản dị đầy lạc quan

Lời bài hát mộc mạc nhưng tràn đầy lạc quan, thể hiện ước ao của một thiếu nữ muốn để lại « các đám mây (trong cuộc sống hiện tại) xa phía sau », để đi đến một thế giới tươi sáng phía « bên kia cầu vồng”, nơi mà « bầu trời thì thật xanh », các phiền muộn thì đều « tan biến như kẹo chanh » trong miệng, và những « giấc mơ bạo dạn nhất thì đều thành hiện thực. Niềm tin của cô gái rất mãnh liệt vì « nếu những chú chim xanh hạnh phúc bé nhỏ có thể bay qua cầu vồng, tại sao cô lại không thể ».

Somewhere over the rainbow
Way up high
In the land that I heard of
Once, once in a lullaby

Somewhere over the rainbow
Skies are blue
And the dreams that you dare you dream
Really do come true
Someday I'll wish upon a star
And wake up where the clouds
Are far behind me
Where troubles melt like lemon drops
Away above the chimney tops that's where you'll find me

If happy little bluebirds fly
Above the rainbow
Why, oh why, can't I ?

Bộ phim thần thoại hay nhất trong mọi thời đại

Bước vinh thăng của Over the Rainbow khởi đầu ngay từ năm 1939, khi bộ phim “Phù thủy xứ Oz / The Wizard of Oz” ra mắt khán giả.

Câu chuyện thần thoại về cô gái mồ côi Dorothy Gale, không bằng lòng với cuộc sống buồn chán trong trang trại ở vùng nông thôn Kansas nước Mỹ, bất ngờ thực hiện được giấc mơ đi trên cầu vồng đến một thế giới khác – vương quốc thần tiên mang tên Oz - đã lập tức chinh phục lòng người và được đề cử tranh giải Oscar năm 1939 trong tổng cộng sáu hạng mục.

Và kỳ tích đã đến : Bài hát Over the Rainbow qua tiếng hát Judy Garland, đã được trao giải Oscar về ca khúc trong phim xuất sắc nhất, còn nhạc nền của bộ phim Phù thủy xứ Oz thì đoạt giải về nhạc phim hay nhất.

Từ đó về sau, do tính chất lạc quan của thông điệp trong phim, hòa quyện với sắc thái thần thoại phù hợp với thiếu niên, bộ phim Phù thủy xứ Oz luôn luôn được chiếu lại hàng năm vào dịp các lễ Tạ ơn, Giáng sinh hay Phục sinh, trong lúc ca khúc Over the Rainbow càng lúc càng thấm sâu vào tâm thức mọi người, không riêng gì ở Mỹ mà còn ở mọi nơi trên thế giới.

Nếu The Wizard of Oz thường xuyên nằm trong top 10 những bộ phim hay nhất mọi thời đại của nhiều bảng xếp hạng danh tiếng trên toàn thế giới, thì bài hát Over The Rainbow cũng thường được xem là ca khúc hay nhất từ trước đến nay.

Một ví dụ cụ thể : Trong danh sách 10 phim xuất sắc nhất thuộc 10 thể loại chủ yếu do Viện phim Mỹ AFI công bố năm 2008, tác phẩm Phù thủy xứ Oz của đạo diễn Victor Fleming, được đứng thứ 10 trong danh mục chung của phim hay nhất thuộc mọi thể loại, và đã đứng đầu loại hình phim Thần thoại, trên cả tập 1 phim The Lord of the Rings (Chúa tể của những chiếc nhẫn) : The Fellowship of the Ring (Hội bạn chiếc nhẫn) của Peter Jackson, làm năm 2001, hay It's a Wonderful Life (Cuộc sống tươi đẹp) của Frank Capra, ra mắt năm 1946.

Bài hát hay nhất thế kỷ 20

Over the Rainbow cũng vậy : Vào năm 2001, năm đầu tiên của thế kỷ 21, bài hát này đã được bầu chọn là ca khúc hay nhất của thế kỷ 20 trong bảng xếp hạng Song of the Century (Bài hát của thế kỷ) do Hiệp hội ngành Công nghiệp Ghi âm Hoa Kỳ RIAA (Recording Industry Association of America) và Quỹ Hỗ trợ Nghệ thuật Quốc gia Hoa Kỳ (National Endowment for the Arts) thực hiện.

Sau đó ít lâu, qua năm 2004, Viện phim Mỹ American Film Institute AFI cũng đặt Over the Rainbow đứng đầu danh sách 100 ca khúc trong phim hay nhất của nền điện ảnh Mỹ, nhân “sinh nhật” thứ 100 của nghệ thuật điện ảnh.

Một ca khúc nổi tiếng và có giai điệu lôi cuốn như Over The Rainbow lẽ dĩ nhiên đã trở thành bài tủ của nhiều ca sĩ.

Hầu như tất cả các ca sĩ tên tuổi đều đã từng ghi dấu ấn của mình trên ca khúc này, từ Frank Sinatra, Celine Dion, Mariah Carey, Beyonce, cho đến Placido Domingo, Josh Groban, hay nhóm Celtic Women, nhóm tứ ca Il Divo…

Il Divo - Over the Rainbow


Bệ phóng cho các ca sĩ đời sau

Từ lúc ra đời đến nay, Bên kia cầu vồng cũng đã góp phần giúp nhiều người trở thành nổi tiếng. Một trường hợp rõ ràng nhất là ca sĩ kiêm nhạc sĩ người gốc đảo Hawaii : Israel Kaanoi Kamakawiwoole.

Sinh năm 1959, chết năm 1997, người thường được gọi là Iz Kamakawiwo đã được biết đến với album Facing Future ra mắt năm 1993. Nhưng bài hát giúp anh nổi tiếng thế giới lại là một liên khúc trong album đó : “Somewhere Over The Rainbow/What A Wonderful World”.



Khi được tung ra ở châu Âu, CD single của liên khúc này đã đứng đầu bảng xếp hạng đĩa bán chạy nhất tại Pháp trong năm 2011, và đứng đầu danh sách Ultratop 40 của Bỉ trong năm tuần liên tiếp. Đó là không kể đến các thứ hạng danh dự ở Đức, Áo, Tây Ban Nha, Thụy Sĩ…

Dòng nhạc Jazz cũng không quên Over the Rainbow. Có hai ca sĩ một già một trẻ đã từng được xem là thể hiện bài hát này rất đạt.

Phiên bản do ca sĩ da đen thiên tài nhạc jazz Ray Charles trình bày lần đầu tiên năm 1963 từng được xem là mẫu mực của Over the Rainbow hát theo phong cách Jazz.



Theo chân Ray Charles còn có biết bao ca nhạc sĩ khác, nhưng gây được nhiều ấn tượng gần đây là nữ danh ca Canada rất trẻ Nicole "Nikki" Yanofsky, sinh năm 1994.

Nổi tiếng qua bài hát “I Believe” tại lễ khai mạc Thế vận hội Mùa Đông 2010 ở Vancouver, cô đã có dịp xuất thần thể hiện giai điệu tràn đầy lạc quan Over the Rainbow vào mùa hè năm 2011. Tại Festival Jazz ở Montreux Thụy Sĩ, cùng với nhạc sĩ nổi danh Quincy Jones, Nikki đã tái hiện ca khúc Over the Rainbow một cách tài tình, chẳng thua gì phiên bản của Ray Charles.

Một trùng hợp rất ngẫu nhiên : Khi Judy Garland lần đầu tiên cất lên ca khúc này, cô chỉ mới 17 tuổi. Gần ba phần tư thế kỷ sau, Nikki cũng được khen ngợi nhờ bài hát đó ở độ tuổi 17.

Nikki Yanofsky - Quincy Jones - Somewhere Over the Rainbow


Giới ca nhạc sĩ Pháp dĩ nhiên cũng bị ca khúc Over the Rainbow thu hút. Nam danh ca Eddy Mitchell chẳng hạn đã cùng với nữ ca sĩ Mỹ Melody Gardot song ca một phiên bản “rất jazz” của tác phẩm này dưới tựa đề Derrière L'arc-En-Ciel-Over the Rainbow.

Bài ca với Eddy Mitchell hát bằng tiếng Pháp và Melody Gardot bằng tiếng Anh, đã được lồng vào album Grand Ecran do Eddy Mitchell phát hành vào năm 2009.

Trở lại với cách thể hiện có thể gọi là truyền thống hơn của ca khúc Over the Rainbow, không thể không nhắc đến nữ danh ca Pháp Nolween Leroy. Cô đã xuất thần lột tả được tinh thần của bài hát vào tháng Tư năm 2011 nhân chương trình truyền hình khởi động đợt quyên góp thường niên tại Pháp để gây quỹ chống bệnh Sida Sidaction.

Nolwenn Leroy - Over the Rainbow


Có thể nói là tài nghệ của Nolwenn, kèm theo thông điệp lạc quan của bài hát đã mang lại một nguồn hy vọng to lớn cho những người đang trông chờ vào một phép mầu để khỏi bệnh.

Nguồn RFI Tap chí Văn hóa 22/3/2013

Nghe một cô bé ca Over the Rainbow trong một TV show Britains Got Talent