Mê thảo - Thời vang bóng

Tối thứ bảy xem phim cho vui

Phim Mê Thảo - Thời Vang Bóng (2002) của Việt Linh nghe kể (trên báo) từ kịch bản điện ảnh (do Phạm Thùy Nhân và Việt Linh) đến ra được phim nhựa mất những 10 năm với bao nhiêu lần duyệt sửa duyệt sửa duyệt sửa .. thế nhưng hoàn thành xong vẫn không ra rạp được, vì phim có sự tham gia của Đơn Dương, bấy giờ vừa trốn qua Mỹ sau khi bị qui kết đủ thứ tội bởi vai diễn Thiếu tá bộ đội trong một phim Mỹ. Đến gởi đi tham dự các LHP cũng bị cấm vì .. sợ lỡ phim trúng giải thì lại kẹt (không nói điêu, xem đây). Nhưng cuối cùng thì năm 2003, sau nhiều phân bua, áp lực phim cũng được gởi tham dự một LHP ở Pháp (phim được Bộ ngoại giao Pháp tài trợ đến gần 3/4 trên tổng chi phí khoảng 3.5 tỉ vnd), rồi LHP Bergamo ở Ý, và tại LHP này phim giành được giải Bông hồng vàng. Năm sau thì được phép chiếu ở VN.

Nội dung phim đại khái kể chuyện Nguyễn, một ông chủ ấp, có người yêu sắp cưới bị tai nạn xe hơi (là quà cưới của ông) chết, sinh ra căm giận những gì dính dáng đến máy móc, khoa học, chìm đắm trong men rượu, bỏ bê công việc. Đôi khi tỉnh táo thì nhắc đến tiếng hát cô đào Tơ, ngỏ ý muốn nghe lại. Tam, viên quản lí của ông, vốn là một kép hát tài danh có ý định mượn câu hát tiếng đàn giúp ông tìm lại lẽ sống.

Tam đi tìm Tơ. Cô đào nương này sau khi chồng mất đã bỏ nghề, thề chỉ hát lại nếu ai chịu đàn cây đàn cũ của người chồng quá cố. Nhưng đây là một cây đàn ma, ai chơi sẽ bị mất mạng. Muốn báo đáp công ơn ông chủ đã bao năm che chở (Tam đang bị truy nã vì tội giết người, thật ra là ngộ sát) Tam đồng ý liều mình. Buổi đàn diễn ra nơi nhà cô Tơ. Ông chủ ấp say khướt nằm nghe, Tam ôm đàn gảy, bốn dây nhỏ máu năm đầu ngón tay .. Kết quả Tam có chết không, Nguyễn có tìm lại niềm vui sống không, mời xem phim.

Chuyện phim dựa trên truyện ngắn Chùa Đàn (1945) của Nguyễn Tuân, với khá nhiều thêm bớt, thay đổi. Một số nhân vật mới được thêm vào, như bõ già, cô Cam, ... Quan hệ giữa một số nhân vật bị sửa lại. Như cô Tơ và Bá Nhỡ trong truyện vốn là hai người lạ, vào phim thành ra Tơ và Tam là cặp tình nhân cũ. Như ông chủ ấp Lãnh say sưa vầ màn ngoài lộ hiếp người, vào phim là ông chủ Nguyễn làm tình với tượng gỗ .. Truyện của Nguyễn Tuân đầy dẫy những sự huyền hoặc, quái dị. Thử đọc lại đoạn tả buổi hát nhắc đến trên

Nắn những đường gân ngang nó gò cong mình xuống đàn nó day thịt da tê cóng trên dây sắc buốt như cật nứa, mấy đầu ngón tay Bá Nhỡ sưng vù và bật máu. Bá Nhỡ đang chịu một nhục hình bá đao tùng xẻo. Nghe phách Cô Tơ, ở những khổ rung thưa rồi mau, Bá Nhỡ say sưa trong cái nhận thức là mình đang chết dần giữa đàn hát và mỗi một tiếng trúc tiếng tơ đánh thêm lên là mình lại càng lả dần về cõi chết. Có người tự tử bằng mùi hoa ngát, có người tự tử bằng hơi nhạc. Người đang luyện phím khảo dây bỗng nở một nụ cười héo sững trên hai môi tái.

Máu chảy ra nhiều quá. Toàn thân Bá Nhỡ đỏ ngòm. Áo quần màu trắng của Bá Nhỡ vụt trở nên vóc đại hồng, trông hệt một người phục sức để ăn thượng thọ. Người Bá Nhỡ đã là một cái vại đựng chất lỏng có nhiều chỗ rò rỉ. Máu trong cơ thể Bá Nhỡ cứ đều một dòng tuôn mà thấm lậu ra ngoài, Bá Nhỡ đã thấy khát nước. Và khắp mình mẩy, xót nhức không biết đến đâu là chừng hạn nữa. Mỗi tiếng đàn là một miếng thịt lẩy ra. Tí một, tiếng đàn đưa nhau về nơi vĩnh quyết. Tùng. Tang. Tùng. Tùng! Tụng. Bá Nhỡ vấp một chỗ nhấn, đầu ngón chừng đỗi giây lát trên mõ phím cao quyện huyết. "Đàn ai... đàn... một tiếng...".

Vừa có một mũi kim nào châm vào cái đốt cuối xương sống Bá Nhỡ, làm cho cây đàn đột ngột bật hẳn cần dọc lên. Rồi không rõ từ đâu vào, vẫn ở đoạn xương sống, có rất nhiều hạt muối lạo xạo đánh loãng chất tủy người đang gò đàn. Ruột nhũn hẳn ra, óc se thắt lại, chỉ còn có cái tâm Bá Nhỡ là điều động với lớp tơ trúc dật dờ. (..)

"... Nguyệt dãi tàn nhang... ư... Con sông hồ nước biếc...". Nhưng thật ra Cô Tơ chuyên hướng tiếng hát vào lòng người chơi đàn chứ không bận gì mấy đến người điểm chầu. Bá Nhỡ ngồi trước mặt kia, sinh mệnh chỉ còn dính vào cuộc đời bằng một vài khổ đàn nữa thôi. Tắt bản đàn, là cuộc đời người đang xuống cái đầu gẩy bằng sừng bò tót kia cũng hết luôn. Hơi tơ thiểu não như lời gởi gấm giối giăng. Nó buồn rộng xa nhòe quá một tiếng lên đường. Thôi thì đây cũng là những tiếng cuối cùng của đời, Cô Tơ cố bắt buông từng chữ cho thật chín nục để kẻ sắp hết làm người kia đem đi cho thật đầy đủ cái dư âm của cõi sống. Làn hát chênh đi như lời giã từ ngượng nghịu.

Trong buồng thờ Chánh Thú, có tiếng cười sằng sặc ở sau cái bài vị. Bát hương bàn thờ sứ chẻ dọc làm hai mảnh, tiếng nẻ toác to gọn như mắt tre nổ trong lửa. Hai mảnh sứ nhào lăn xuống nền đất, kêu đánh xoảng.

Phim không chuyển hết được cái không khí rờn rợn ma quái ấy của truyện, nhưng trường đoạn hát ca trù vẫn là một trường đoạn thú vị. Mấy năm trước xem phim, chính cái cảnh hát ca trù này đã khiến tôi tìm đọc lại Chùa Đàn. rồi hứng thú tìm hiểu về ca trù, cái món ăn chơi thanh lịch một thời vang bóng Nguyễn Công Trứ, Tản Đà .. từng hết lời ca tụng nhưng nay chừng như đã quá xa xôi lạt lẽo.

Ngoài ra Mê Thảo được nhiều nhà nghiên cứu đánh giá phục dựng thành công một mảng xã hội Việt Nam hồi đầu thế kỉ XX. Người xem sẽ thấy lại cảnh sống ở một làng quê miền trung du miền Bắc thời ấy, với những người dân quê váy đũi chân đất, những nong tằm, xe tơ ..

Tóm lại là phim Việt, nhưng xem được.



Truyện Chùa Đàn được nhiều nhà nghiên cứu xem là đỉnh cao nghệ thuật Nguyễn Tuân, được ông viết xong năm 1945, đến 1946 thì thêm viết thêm 2 phần nữa "cho dễ xuất bản", thành ra truyện có ba phần, phần chủ yếu viết hồi 1945 là phần thứ hai. Ai muốn đọc thì link đây: Chùa Đàn *vnthuquan.net