Thơ xuân

Xuân về nghe Thơ Xuân với Mặc Lâm cho vui.
Bài phát trong chương trình Văn hóa Nghệ thuật của RFA

Chơ hoa Nguyễn Huệ Saigon,
Courtesy Nguyen Xuan Lai

Mỗi mùa Xuân đến cũng đồng nghĩa với sự đâm chồi nảy lộc của tạo hóa, tái sinh thêm một vòng tròn nữa của sự sống và tạo cho thi nhân nguồn hứng khởi bất tận khi cảm nhận từng cái mơn trớn của gió Xuân của nắng hanh vàng hay tiếng thì thầm rạo rực của mầm sống căng tràn.

Mùa Xuân cũng mang đến cho tha nhân biết bao hy vọng. Người ta gọi nhau khẽ khàng như sợ rơi mất chiếc trâm vàng đính ước. Tình nhân thì chải vội những sợi tóc mai làm dáng để nhanh chân chạy theo nàng Xuân vừa mới lướt qua. Thi sĩ cảm thấy cần viết hơn lúc nào hết để những sợi giây rung cảm kia chưa kịp tan vào ký ức thì trang giấy đã lấp đầy những ngọt ngào mà thượng đế vừa mang xuống cho con người.

Viết về mùa Xuân, về Tết không một giai đoạn nào mà nhiều thi sĩ viết nhiều như giai đoạn của các nhà thơ tiền chiến. Có lẽ trong bước đầu khai phóng, thơ mới là phương tiện khá thuận lợi để các nhà thơ trong giai đoạn này tung hoành trên thi đàn với những bài thơ ca tụng mùa Xuân diễm lệ và thanh tú chưa từng có trong thời hán học. Xuân Diệu, Chế Lan Viên, Huy Cận, Nguyễn Bính, Đinh Hùng, Hàn Mặc Tử, Vũ Hoàng Chương…tất cả như tranh nhau để viết về mùa Xuân, chừng như sợ Xuân thì giận dỗi bỏ đi để nguồn thi tứ không lối thoát thì uổng phí lắm cho những căng tràn khó thể dằn lòng.

Mùa Xuân, dưới ngòi bút của Xuân Diệu người ta có thể cảm nhận được mạch chảy của nhựa Xuân trong cơ thể bởi những hình tượng tác động rõ rệt lên từng thớ thịt. Cũng nắng như mọi ngày nhưng nắng Xuân hôm nay hình như mỏng hơn, dịu dàng hơn và mơn trớn hơn. Đó là nắng chớm Xuân, là ánh sáng từ trời cao tìm xuống thế gian để báo cho con người biết rằng, a! ta là Xuân, Xuân là nắng…mùa Xuân đến đầu tiên là nắng. Màu nắng vàng hanh nhưng không nóng như những mùa khác. Nắng mùa Xuân được gọi là nắng đẹp. Đẹp là biểu tượng của mùa Xuân! Vậy là mùa Xuân tới.

Xuân Diệu, Xuân Không Mùa

Một ít nắng, vài ba sương mỏng thắm,
Mấy cành xanh, năm bảy sắc yêu yêu.
Thế là Xuân. Tôi không hỏi chi nhiều.
Xuân đã sẵn trong lòng tôi lai láng.

Nguyễn Bính thì báo Xuân về trong một tình huống khác. Người thơ lưu lạc này lại nghe trong gió cuối Đông tuy không còn gợn cái se sắt của những ngày đầu buốt giá nhưng khe khẽ mang chút ấm áp đầu Xuân đang tới. Trong tiếng gió mơn man ấy người con gái có thấy lòng run lên chăng khi tạo vật chuyển tiếp rộn ràng niềm hạnh phúc?

Nguyễn Bính, Xuân Về

Đã thấy Xuân về với gió đông
Với trên màu má gái chưa chồng,
Bên hiên hàng xóm cô hàng xóm
Ngước mắt nhìn trời, đôi mắt trong.

Đi lễ đầu năm-Đền Ngọc Sơn, Hà Nội.
Dolinh RFA 

Cái ấm áp của Nguyễn Bính đủ để làm má cô gái bên song cửa ửng lên màu nắng. Đôi mắt trong của cô lai láng biết bao nhiêu nỗi mong ước về một cuộc đổi thay của tạo vật. Lá sẽ trổ chồi non, hoa sẽ vươn ra ánh sáng và cô, người con gái 16 sẽ thoát ra ngoài kia như con ngài thoát kén thành bướm tung tăng trong mùa Xuân phơi phới.

Đối với Hàn Mặc Tử thì mùa Xuân không những đẹp cái đẹp của kiều nữ, của tuổi thơ, của những hân hoan rung động… mà ông còn đẩy mùa Xuân lên một cung bậc mới của thi ca, ông cho mùa Xuân chín. Ông không cảm nhận mùa Xuân hời hợt như chúng ta. Ông chạy a vào mùa Xuân, tung tóe những tế vi của trời đất như những vật thể và ông cảm nhận sự chín muồi của Xuân thì. Ông quan sát từng chi tiết của mùa Xuân qua hành vi bình thường của người đời và thi sĩ nhận ra rằng trong cái Xuân xanh hơ hớ kia rồi ra sẽ có kẻ bỏ cuộc chơi sau khi mùa Xuân kết thúc. Rồi ông va vấp với tiếc rẻ với thẩn thờ….

Hàn Mặc Tử, Mùa Xuân chín

Trong làn nắng ửng: khói mơ tan,
Đôi mái nhà tranh lấm tấm vàng.
Sột soạt gió trêu tà áo biếc,
Trên giàn thiên lý Bóng Xuân sang.
Sóng cỏ xanh tươi gợn tới trời.
Bao cô thôn nữ hát trên đồi.
Ngày mai trong đám Xuân xanh ấy,
Có kẻ theo chồng, bỏ cuộc chơi.
Tiếng ca vắt vẻo lưng chừng núi,
Hổn hển như lời của nước mây,
Thầm thì với ai ngồi dưới trúc
Nghe ra ý vị và thơ ngây.
Khách xa, gặp lúc mùa Xuân chín,
Lòng trí bâng khuâng sực nhớ làng:
"Chị ấy, năm nay còn gánh thóc
Dọc bờ sông trắng nắng chang chang?..."

Không cực lực như Hàn Mặc Tử, Nguyễn Bính có cái trầm tĩnh đến ngạc nhiên khi ông như một anh hàng rong nhẹ nhàng rao những thứ mà chỉ người nhà quê mới có. Cái gánh hàng Tết ấy là con trẻ tung tăng trong Xuân sớm, là lá nõn, ngành non, lúa con gái, là gậy trúc, là khăn thâm…cái gánh hàng rong này dễ gì tìm thấy trên những trang thơ khác, của những thi sĩ khác?

Nguyễn Bính, Xuân Về

Từng đàn con trẻ chạy xun xoe
Mưa tạnh trời quang nắng mới hoe
Lá nõn, ngành non, ai tráng bạc?
Gió về từng trận, gió bay đi...
Thong thả nhân gian nghỉ việc đồng
Lúa thì con gái mượt như nhung
Đầy vườn hoa bưởi, hoa cam rụng
Ngào ngạt hương bay bướm vẽ vòng.
Trên đường cát mịn một đôi cô,
Yếm đỏ, khăn thâm, trẩy hội chùa
Gậy trúc dắt bà già tóc bạc,
Lần lần tràng hạt niệm nam vô.

Đinh Hùng, với phong thái u trầm khác hẳn với Nguyễn Bính đã đành, ngay cả Xuân Diệu, một người được tiếng là sắc sảo trong cách thổi cái không khí tươi tắn của chữ nghĩa vào mảnh vườn mang tên Thơ Mới thì Đinh Hùng cũng tỏ ra không hề thiếu sự lãng mạn cần thiết của những nhà thơ mới. Đinh Hùng khao khát một chút tình tuyệt đẹp, nguyên sơ và khi cảm nhận sức hấp dẫn của mùa Xuân đang phân hóa từng cuộc chơi của nhân thế thì ông lại van vỉ người yêu xin đừng mau quá úa tàn đời Xuân con gái. Trong bài thơ Thanh Sắc Đinh Hùng viết:

Đinh Hùng, Thanh Sắc

Đầu Xuân có rừng Xuân đẹp,
Suối bạc, ngấn vàng long lanh.
Con hươu sao quỳ khép nép,
Uống ngọc bên hòn đá xanh.
Đầu Xuân có dòng sông trắng,
Thuyền ai chờ khách nằm đây .
Con chim nhạn biếc theo mây
Trên bến cát hồng xa vắng.
Đầu Xuân có hội đua hồng,
Có cuộc thi tà áo lá .
Đầu Xuân này cỏ thêu nhung,
Bướm với hoa đồng lơi lả .
Đầu Xuân có tiệc Xuân tình,
Núi xanh và trời xanh biếc.
Mây đào có má đào xinh,
Em chớ để tình xưa chết.

Nhà thơ Hoàng Cầm

Nếu Đinh Hùng lãng tử, Nguyễn Bính trầm mặc, Xuân Diệu cháy bỏng với Xuân thì bên bờ sông Đuống có lẽ Hoàng Cầm là người chung thủy với mùa Xuân hơn ai hết. Hoàng Cầm không những nếm trải mùa Xuân bằng chất thơ thời niên thiếu mà qua bao vật vã của đời thực, ông chợt nhận ra rằng mùa Xuân chỉ còn trong ước mơ, trong mộng mị.
Vẫn là bống bang ngày cũ nhưng tiếng vọng hạnh phúc mỗi ngày một xa, xa hiu xa hắt và khó nắm bắt biết bao…mùa Xuân bây giờ đối với Hoàng Cầm như một thứ xa xỉ. Ông không còn mùa Xuân đích thực nữa từ khi mùa Xuân của Giai Phẩm đã đóng lại vĩnh viễn niềm hy vọng…trong bài Ứơc vọng mùa Xuân Hoàng Cầm viết:

Hoàng Cầm, Ước vọng mùa Xuân

Tôi đã im rồi thôi không nói năng
Mưa chiều chưa đọng, nóng càng tăng
Mồ hôi sắp lụt phòng oi ả
Đôi vợ chồng son khó chỗ nằm

Gió bống bang em về cõi ấy
Tôi còn hứng chịu trận mưa chan
Ví chăng đến lúc tôi thành đá
Chắc vẫn thầm thương khóc hợp tan

Xin người chớ rót lôi phong vũ
Bão gấp trăm lần ngọn gió nam
Chỉ muốn hứng mưa vừa tỉ lệ
Nắng tung hoành xin bớt chói chang

Giả sử người em như lụa nõn
Tôi đi theo bất kể ôn hàn
Đến đâu cũng thấy em hiền dịu
Mây bốn phương trời xanh chứa chan

Khí tượng đầy tin nắng đẹp tươi
Bụi mưa nhàn nhã thả chim trời
Mong em ấm lạnh vừa phong độ
Anh cứ tầm Xuân lấm tấm vui.

Nhà thơ Nguyễn Bính. Hình của Wikipedia.

Một trong những bài thơ Xuân đậm chất chuyện kể nhất phải kể đến bài Xuân Tha Hương của Nguyễn Bính. Có lẽ khó ai qua mặt được nhà thơ về cách kể chuyện chân phương nhưng lôi cuốn như Nguyễn Bính. Nhà thơ nói về nỗi niềm của kẻ xa nhà, xa quê như nhấp chung rượu đắng. Đắng của men hòa với đắng của ngậm ngùi nhung nhớ trong lòng khiến cái đắng lây sang cả người đọc thơ ông:

Nguyễn Bính, Xuân tha hương

Tết này chưa chắc em về được
Em gửi về đây một tấm lòng
Ôi, chị một em, em một chị
Trời làm xa cách mấy con sông
Em đi trăng gió đời sương gió
Chị ở vuông tròn phận lãnh cung
Chén rượu tha hương, trời : đắng lắm
Trăm hờn nghìn giận một mùa đông
Chiều nay ngồi ngắm hoàng hôn xuống
Nhớ chị làm sao, nhớ lạ lùng...
Tết này chưa chắc em về được
Em gửi về đây một tấm lòng
Vườn ai thấp thoáng hoa đào nở
Chị vẫn môi son vẫn má hồng?
Áo rét ai đen mà ngóng đợi
Còn vài hôm nữa hết mùa đông!
Cột nhà hàng xóm lên câu đối
Em đọc tương tư giữa giấy hồng
Gạo nếp nơi đây sao trắng quá
Mỗi ngày phiên chợ lại thêm đông
Thiên hạ đua nhau mà sắm Tết
Một mình em vẫn cứ tay không
Vườn nhà Tết đến hoa còn nở
Chị gửi cho em một cánh hồng
Tha hương chẳng gặp người tri kỷ
Một cánh hoa tươi đủ ấm lòng
Tết này chưa chắc em về được
Em gửi về đây một tấm lòng...
Chao ơi, Tết đến em không được
Trông thấy quê hương thật não nùng
Ai bảo mắc duyên vào bút mực
Sòng đời mang lấy số long đong
Người ta đi kiếm giàu sang cả
Mình chỉ mơ hoài chuyện viễn vông
Em biết giàu sang đâu đến lượt
Nợ đời nặng quá gỡ sao xong?
Tết này chưa chắc em về được
Em gửi về đây một tấm lòng
Tết này, ô thế mà vui chán
Nhưng một mình em uống rượu nồng
Rượu cay nhớ chị hồi con gái
Thương chị từ khi chị lấy chồng
Cố nhân chẳng biết làm sao ấy
Rặt những tin đồn chuyện bướm ong
Thôi, em chẳng dám đa mang nữa
Chẳng buộc vào chân sợi chỉ hồng
Nàng bèo bọt quá, em lăn lóc
Chấp nối nhau hoài cũng uổng công!
(Một trăm con gái đời nay ấy
Đừng nói ân tình với thủy chung!)
Người ấy Xuân già chê gối lẻ
Nên càng nôn nả chuyện sang sông
Đò ngang bến dọc tha hồ đấy
Quý hoá gì đâu một chữ đồng!
Vâng, em trẻ dại, em đâu dám
Thôi, để người ta được kén chồng
Thiếu nữ hoài Xuân mơ cát sĩ
Chịu làm sao được những đêm đông
Khốn nạn, tưởng yêu thì khó chứ
Không yêu thì thực dễ như không!
Chị ơi, Tết đến em mua rượu
Em uống cho say đến não lòng
Uống say cười vỡ ba gian gác
Ném cái chung tình xuống đáy sông
Thiên hạ "chi nghinh Nam Bắc điểu"
Tình đời "Diệp tống lãng lai phong"
Tết này chưa chắc em về được
Em gửi về đây một chút lòng
Sương muối gió may rầu rĩ lắm
Còn vài hôm nữa hết mùa đông
Xuân đến cho em thêm một tuổi
Thế nào em cũng phải thành công
Em không khóc nữa, không buồn nữa
Đây một bài thơ hận cuối cùng
Không than chắc hẳn hồn tươi lại
Không khóc tha hồ đôi mắt trong
Chị ơi, Em Cưới Mùa Xuân nhé?
Đốt pháo cho thơm với rượu hồng
Xa nhà xa chị tuy buồn thật
Cũng cố vui ngang gái được chồng
Em sẽ uống say hơn mọi bận
Cho hồn về tận xứ Hà Đông
Tết này chưa chắc em về được
Em gửi về đây một tấm lòng
Với lá thư này là tất cả
Những lời tâm sự một đêm đông
Thôn gà eo óc ngoài xa vắng
Trời đất tàn canh tối mịt mùng
Đêm nay em thức thi cùng nến
Ai biết tình em với núi sông
Mấy sông mấy núi mà xa được
Lòng chị em ta vẫn một lòng
Tết này chưa chắc em về được
Em gửi về đây một tấm lòng
Cầu mong cho chị vui như Tết
Tóc chị bền xanh, má chị hồng
Trong mùa nắng mới sầu không đến
Giữa hội hoa tươi ấm lại lòng
Chắc chị đời nào quên nhắc nhở:
- Xa nhà, rượu uống có say không?

Hoa mai ngày Tết. Photo courtesy of ChaobacsyBlog.

Bài thơ dài nhưng không tài nào ngưng ngang cho được. Ngưng lại thì có lỗi với nhà thơ, có lỗi với người chị của ông mặc dù nhiều người cho rằng bà chị kia chỉ là một sản phẩm tưởng tượng của Nguyễn Bính. Thì thôi, ngày Xuân cũng xin một lần để nhà thơ mát dạ…
Sau thời của Thơ Mới, Nguyên Sa từ Pháp về mang theo hơi hướm của Paris, đến nỗi mùa Xuân trong thơ ông lạo rạo tiếng xe đạp và dòn tang thanh mía đường ngọt lịm mùa Xuân trên đường phố Sài Gòn. Nguyên Sa mang một mùa Xuân trong veo và nguyên trinh những bụi bậm, cùng tiếng còi xe, chiếc biển số nhà trở nên yêu dấu của chàng trai si tình trong mùa Xuân chói chang nắng phương Nam.

Nguyên Sa . Mùa Xuân buồn lắm em ơi

Mùa Xuân buồn lắm em ơi
Anh vẫn đạp xe từ Saigon lên trường đua Phú Thọ
Đạp xe qua nhà em
Nhìn vào ngưỡng cửa
Nhà số 20
Anh nhớ má em hồng…

Anh nhớ nhà em có cửa sơn xanh
Có một hàng rào, có thầy, có mẹ…
Có ngựa chạy trong trường đua, người đi ngoài phố
Nên anh đạp xe đi
Rồi đạp xe về
Mà chẳng có đôi ta…
Mùa Xuân buồn lắm em ơi
Mỗi lần đạp xe về anh vẫn nghe lòng bỡ ngỡ
Chiếc xe còn nguyên màu sơn xanh
Nhưng tâm hồn đã ngả sang màu sắt dỉ
Bởi vì từ Saigon lên tận trường đua Phú Thọ
Hết cả tiền uống một ly nước mía
Mà cũng không gặp em
Nên khát đắng linh hồn

Không phải anh ngại đường xá xa xôi
Anh cần gì đường dài
Anh cần gì nước mía
Anh cần gì hoa thơm và chim cười trong lá biếc
Cũng chẳng cần cỏ thêu xanh cánh đồng xa biền biệt
Nhưng làm sao không có bóng hai người đè lên cỏ úa
Để anh nghe em cười mà thấy cả mùa Xuân…
Làm sao chỉ có một mình anh
Vừa đạp xe,vừa ngâm thơ, mà đường vẫn dài…
Ngửa mặt lên cao,trời xanh biêng biếc

Làm sao em không ngó xuống linh hồn?...
Sao mùa Xuân mà chẳng có mưa bay
Chẳng có người đi bên cạnh cầm tay
Anh chẳng được hôn lên trán ân tình
Và nói năng những lời vô nghĩa …

Nguyên Sa vừa thèm ly nước mía vừa làm thơ, cô gái nào mà không bật cười trước cái duyên mặn mà của chàng trai này? Mùa Xuân dù ở đâu cũng chỉ tươi tắn khi mình yêu và được yêu, Nguyên Sa nói vậy nhưng trong lời lẽ của chàng người nghe đánh hơi được cái hạnh phúc bất ngờ phía sau ly nước mía dễ thương kia. Mùa Xuân vì thế cùng với Nguyên Sa dạo phố, và mùa Xuân làm sao có thể từ chối một cử chỉ tỏ tình lạ lẫm và tội nghiệp đến vậy?

Mùa Xuân đến đây bất giác mỉm cười và chúng ta, những người đang nghe thi sĩ ca tụng mùa Xuân chắc có lẽ cũng lây sang niềm hạnh phúc này chăng?