13/5/15

Nghệ ngữ


Trước đây có quen một cô giáo, bố người Nam tập kết ra bắc, làm việc trong một lâm trường ở Nghệ An, gặp mẹ cô, rồi sinh cô ra ở đấy. Sau 1975 cả nhà theo cha về nội. Những chiều buồn cổ thường hay nói giọng Nghệ cho nghe, rồi hát những bài ca về quê ngoại. Nhờ cô, tôi quen với điệu hát ví, dặm; biết thêm một số từ địa phương như mấn = váy, .. Thỉnh thoảng nhắn tin trêu cổ:

- mac man ji ko ?
- ko
- o truong hả
- da
- ui zoi, o truong, khong mac man. Uoc ji duoc dom cai hay.
- uhm, lieu hon. nghi bay ba.

Cứ tưởng quen cổ, biết dược lắm Nghệ ngữ rồi. Hôm nay lò mò vào blog Hương Ngàn, đọc bài thơ Nghệ Ngữ mới biết để hiểu được gái Nghệ, còn phải học nhiều ..

NGHỆ NGỮ

Mời  ênh  về xứ Nghệ quê em
Nhút có mặn, trôốc cá tràu nấu dấm
Cứ ăn đi, gấu quê em trắng lắm
Cơm cứ là  chộ khu đọi ênh nà.

Trưa gió Lào nóng rứa ngủ được mô
Em dắc ênh lên rú mà nhởi cấy
Bòe từng bầy, con mô con nấy
Béo mượt lôông,ngong  rành ưng ênh ơi!

Và buổi triều ra rọng muống, gừn thôi
Em xuống hái, ênh cứ dường mà đứng
Có thương em, ênh cụng đừng có xuống
Đỉa hấn bu, ênh bứt nỏ ra mô!

Túi trằng trăng sáng vằng vặc rứa tề
Em dắc ênh đi nhởi nhà hàng xóm
Họ có trêu ênh đừng rầy, đừng thẹn
Trạng mà cười, nỏ can chi mô ênh.

Nếu khôông chê em tóm, em đen
Ênh  nhủ mẹ sắm trù cau, chai riệu
Dạm ngọ, bỏ trù, mần dăm mâm liều liệu
Để mình thành nhôông – gấy của nhau.

Em sẽ ở ăn có trước có sau
Dù  ngài xấu nhưng lòng em chung thủy.
Em sẽ thương  ênh từ khi còn trẻ
Đến khi ênh ngồi trúc cúi quá tai…

Khi nại đến dừ em nói hơi dài
Ênh có nghe nhưng chắc chi đã hiểu
Thôi dừ ri: ênh đi mua tài liệu
Em dạy ênh hòc Nghệ ngự nha ênh!

Nguồn: http://nhatthanhho.blogspot.com/2015/04/nghe-ngu.html
(bài gốc được minh họa bằng hình của cô con gái rất xinh của chính tác giả, ko dám lấy về nên thay bằng hình bìa album Gái Nghệ của Phạm Phương Thảo)

Bài thơ tác giả sáng tác dùng làm ngữ liệu dạy học cho tiết từ ngữ địa phương xứ Nghệ. Bảng giải nghĩa từ sau đây có tham khảo còm và recom trong bđd. Ai muốn hiểu thêm, có thể tham khảo bài giải thích của của chính tác giả, ở bài Xứ Nghệ

Từ mới:

ênh = anh
* Nhút = một đặc sản xứ Nghệ, làm từ xơ mít đem muối. 
[Ở Nghệ nghe cô ấy kể có một đặc sản nữa là châu chấu rang; ngon, giàu đạm, có tác dụng bổ dương. Bản thân tôi thì thấy người Nghệ có đặc điểm là kho cá kho thịt rất thích bỏ bột nghệ].
trôốc  = đầu
cá tràu = cá lóc, cá quả
* gấu = gạo.
chộ = thấy
khu = đít
đọi = tô
Cơm cứ là  chộ khu đọi = Cơm trắng, trong đến mức có thể nhìn thâu suốt đến đáy tô. Một kiểu nói trạng (nói dóc, nói khoác) cho vui.
Để tả gạo rất chi là trắng, người Nghệ còn có cách ví von rất ấn tượng: trắng như trấp vả con gấy = trắng như bắp vế con gái.
dắc = dắt
= rừng
nhởi = chơi
Bòe = bò
Béo mượt lôông, ngong rành ưng ênh ơi! = ?
buổi triều = buổi chiều
rọng = ruộng
gừn = gần
dường = bờ
hấn = hắn
bứt = rứt, lấy ra.
* tóm = ốm
nhôông - gấy = dông cấy, chồng vợ
ngài = người
trúc cúi = đầu gối
trúc cúi quá tai = kiểu ngồi của người rất già yếu
khi nại đến dừ = khi nãy đến giờ
hòc = ?

Như từng nhận xét (trong entry Giọng Huế) nếu hiểu răng ri mô rứa .. là tiếng Huế, hay nhởi, trốôc, chộ, đọi, .. là Nghệ ngữ thì thật ra không tồn tại cái tiếng Huế hay Nghệ ngữ. Vì như có thể thấy trong bảng từ trên, trừ một số rất ít từ (có đánh dấu *), còn lại đều thuộc vốn từ vựng chung của các địa phương từ Huế đến Nghệ. Giữa các địa phương trên không khác nhau ở vốn từ mà khác nhau ở cái giọng. Nói chung, giọng Huế nhẹ, càng ra phía bắc giọng càng nặng, đến Nghệ thì nghe như mỗi tiếng đều được phát âm với thanh nặng.

Một khác biệt đáng kể nữa là ở một số âm vần. Người Huế o thường phát âm thành oa, như i > noái; đói > đoái .., n thành ng, như ăn > ăng, hòn > hòong; đại khái thế. Ở Nghệ, trong bảng từ trên thấy có anh > ênh, nhưng không rõ chim manh manh có nói là chim mênh mênh, hạnh phúc có nói là hệnh phục ? Chiều nói thành triều, nói thành bòe cũng rất lạ, không rõ liệu chạy có nói thành trạy, có nói thành còe ? hay đấy chỉ là những trường hợp cá biệt ?

*

Học mệt rồi hầy. Thôi, giải lao nà. Nghe Mèo Mun kể chuyện thời đi học bằng giọng Nghệ cho vui.



6 nhận xét:

  1. Béo mượt lôông, ngong rành ưng ênh ơi: Béo mượt lông, nhìn rất thích anh ơi.
    hofc: học (biến thanh)
    con cò - con còe, chó - chóe, có - cóe (biến âm ở các huyện Anh Sơn, Thanh Chương.
    Tóm: gầy,
    Gấu: gạo, còn có thành ngữ: Xấu nhưng có gấu nuôi nhôông (xấu nhưng có gạo nuôi chồng, ý nói người tuy xầu nhưng siêng năng chăm chỉ)

    Trả lờiXóa
    Trả lời
    1. Cám ơn cô NT nhiều nhé.
      Hì, đúng rồi, Tóm = gầy, không phải ốm. :d
      hòc = học, nhưng đọc răng hầy ?

      Xóa
  2. Thật vui khi nghe Méo Mun kể chuyện!

    Trả lờiXóa
    Trả lời
    1. dù nhiều chổ nghe không kịp vì mèo Mun nói nhanh quá, nhưng nói chung cũng kịp hiểu để cười.

      Cô Nhật Thành và mọi người nghe Gái Nghệ, Phạm Phương Thảo sáng tác và trình bày

      https://youtu.be/ruJ179hA4B4

      Xóa
    2. quên, link thừa s

      http://youtu.be/ruJ179hA4B4

      Xóa
  3. Mới đọc trên mạng, cười cái rồi đi ngủ

    Một anh chàng Nghi Lôc cưới vợ Hà Nội, đưa vợ về thăm quê, dạy vợ một số Nghệ ngữ.

    ...
    - ở lỗ là cởi truồng
    ..

    Hôm đầu về quê, đến khoảng 5, 6 giờ chiều chợt cô vợ hốt hoảng
    - Anh ơi, chưa tối mà phải cởi truồng rồi hả anh ?
    Anh chồng ngạc nhiên:
    - Ai bảo em rứa hầy ?
    - Thì loa đang thông báo kìa
    Anh chồng lắng nghe. Loa đâu bên ủy ban đang phát: Alo, alo. Đồng bào chú ý alo alo ..

    Trả lờiXóa
Mẹo Comment

Chú ý: chỉ cần dán link vào, không cần gõ thẻ khi post
Hình (file có đuôi jpg, jpeg, png, bmp, gif ),
Nhạc (file có đuôi mp3 hoặc từ trang web nhaccuatui),
Video (từ Youtube)

Đổi cỡ, màu chữ:
[color="red"][size="20"] chữ cỡ 20 màu đỏ [/size][/color]
(màu dùng mã hexa hoặc tiếng Anh: red, blue, green, violet, gold ..)
Giới thiệu link: <a href="link"> tên link </a>
Chữ đậm <b> chữ đậm</b>
Chữ nghiêng: <i> chữ nghiêng </i>

Chèn Yahoo smiley (click Chèn emoticons để xem phím tắt)
Đã thêm mấy smiley nhưng chưa rảnh thêm vào bảng chèn. Phím tắt:

:-/ bối rối ;) nháy mắt ;;) đá lông nheo
:"> thẹn :X yêu thế =(( tan nát cõi lòng

Chú ý Nếu nút Trả lời ko hoạt động, xin chịu khó lên thanh địa chỉ, gõ thêm vào cuối (ngay sau html) ?m=1 rồi nhấn Enter, nút Trả lời sẽ ok. (29/11/18)

Chèn Emoticons
:))
:D
:p
:)
:(
:-o
:-*
=))
:((
:-?
:-h
~o)
@};-
:D
[-X
=D>
*-:)
B-)
X(
:@)