La Cumparsita - Vũ nữ thân gầy

If you knew,
that still in my soul
I cherish that love
that I had for you...
Who knows, if you knew
that I have never forgotten you,
returning to your past
you would remember me...

From the day you left
I feel pain in my chest.
Tell me, you bad woman, 
what have you done
to my poor heart?...

Đây chỉ là bản dịch nghĩa lời gốc bằng tiếng Tây Ban Nha bản tango nổi tiếng nhất thế giới La Cumparsita được Julio Iglesias trình bày.



La Cumparsita do Geraldo Matos Rodriguez (1897 - 1948) bấy giờ là một sinh viên kiến trúc người Uraguay mới 17 tuổi sáng tác. La Cumparsita, tiếng Tây Ban Nha có nghĩa là một cuộc diễu hành hóa trang nho nhỏ. Nội dung ca từ là lời thở than cho kiếp sống đọa đày của những người khốn khổ.

Viết xong, Rodriguez bán luôn tác quyền cho nhà xuất bản Breyer lấy 20 pesos. Năm 1916 bản nhạc được thu dĩa 78 rpm, thành công khá khiêm tốn, được ít lâu thì rơi vào quên lãng. Tám năm sau, Rodriguez đang ở Paris gặp một ban nhạc Argentina qua đấy trình diễn La Cumparsita nhưng dưới tên khác, lời khác. Bản nhạc với điệu tango mới lạ nóng bỏng xuất phát từ Nam Mỹ rất được ưa chuộng nơi kinh thành ánh sáng này, và từ đây lan tỏa khắp châu Âu rồi chinh phục thế giới. Tìm hiểu, Rodriguez biết được trước đó nhà Breyer bán tác quyền lại cho nhà xb Ricordi ở Buenos Aires. Enrique Pedro Maroni và Pascual Contursi đặt lời mới và đổi tựa thành “Si Supieras” ( = If you knew, Nếu em biết rằng ) và bài hát nhanh chóng trở thành hit

nếu em biết rằng
kỷ niệm ngày nào
như gió miên man
tim ta cồn cào
khôn lời bày tỏ , …

Rodriguez đệ đơn kiện đòi lại tác phẩm, đòi chia tiền tác quyền. Kết quả tòa ra phán quyết rằng vụ bán tác quyền xưa là vô hiệu vì Rodriguez bấy giờ còn vị thành niên, bắt lấy lại tựa cũ, nhưng được giữ hai lời cũ & mới. Việc phân chia tiền tác quyền kéo dài hơn, sau khi Rodriguez và hai tác giả lời mới đã qua đời, mới được phân xử cho các người thừa kế (theo tỉ lệ cũ / mới là 8/2).

Đến nay bài hát vẫn còn bị hai nước Uruguay và Arhentina tranh chấp. Năm 1997 Uruguay ra luật, xem La Cumparsita là quốc thiều văn hóa của mình. Năm 2000 trong Thế vận hội Sydney đoàn lực sĩ Arhentina diễu hành với nền nhạc Cumparsita. Chính phủ Uruguay đã lên tiếng phản đối, gây nên một cuộc cải vả sau đó giữa truyền thông hai nước.

La Cumparsita được khá nhiều bộ phim sử dụng - Sunset Boulevard (1950 ), Some Like It Hot (1959) . . và cả Tom & Jerry. Nhiều vận động viên thể dục dụng cụ, trượt băng nghệ thuật cũng lấy Cumparsita hay các biến tấu làm nhạc nền cho bài biểu diễn.



Ở miền Nam từ 196x Phạm Duy đã đặt lời Việt cho La Cumparsita lấy tên Vũ nữ thân gầy, rất được ưa chuộng trong các vũ trường.



Sau 1975, Nguyễn Tuấn Kiệt đặt lời mới nhan đề Tango kỉ niệm, Sóng Việt Đàm Giang năm 2008 cũng soạn lời Việt lấy tên Tình Hoài Nhớ. Ai muốn nghe có thể click link để nghe trên Youtube. Còn giờ thì mời xem mấy bàn vũ trên nền nhạc Cumparsita, nghe violin và cello song tấu, guitar độc tấu .. và nghe Clayderman độc tấu piano

Năm 2009, theo đề nghị của Argentina và Uruguay, điệu Tango được UNESCO công nhận là Di sản văn hóa phi vật thể của nhân loại, và xuất xứ được ghi nhận là Rio de la Plata ( = Silver River, Dòng Sông Bạc), nơi có Buenos Aires, thủ đô Argentina và Montevideo, thủ đô Uruguay. Tango xuất hiện từ cuối thế kỷ XIX tại những khu bình dân Buenos Aires. Ban đầu bị giới thượng lưu dè bĩu là "điệu nhảy của quỷ" vì những động tác suồng sả, ca từ thì thô tục. Tuy nhiên nhìn riết, nghe riết rồi cũng quen, lại thấy nó nóng bỏng, gợi tình .. Một số nhạc sĩ yêu thích điệu nhạc, tham gia viết lời ca thanh nhã hơn, thay cho lời ca trước đó thường do những người ko biết chữ ứng khẩu. Đến đầu thế kỷ XX, điệu vũ được một số vũ công Argentina đưa vào Paris. Bị giáo hoàng bấy giờ phản đối kịch liệt, người ta đã phải cải biến giảm bớt mức độ nóng bỏng, pha trộn thêm valse, polka ... Điệu vũ hoàn thiện, vẫn hấp dẫn gợi tình nhưng bớt suồng sả hơn, lệnh cấm được bãi bỏ. Mọi người từ bình dân đến quý tộc say mê, đến mức một nhà văn Pháp bấy giờ viết "Một nửa Paris dìu nửa còn lại trong điệu nhảy Tango". Từ Kinh đô Ánh sáng, Tango tỏa ra khắp nơi. Ngày nay Tango có cả chục biến thể: Tango Argentine, Tango Uruguay, Tango cổ điển, Tango quốc tế, .. . Tango Argentine được xem là gần với điệu nhảy ban đầu tại Argentina và Uruguay hơn, dù thật ra điệu nhảy ban đầu như nào thì cũng chỉ là nghe nói, chẳng có bằng chứng xác thực gì. ref: wiki, t-van.net, tang-go.net và một số trang mạng khác.

---
Nguồn
- tranh: memories, tác giả ko biêt.
- bản dịch qua tiếng Anh: lyricstranslation.com